Os obstáculos á mobilidade das terras agrarias en Galicia

A estrutura da propiedade en Galicia, con 1,7 millóns de propietarios de fincas rústicas, a competencia cos usos forestais e urbanos e a desconexión entre oferta e demanda son os maiores obstáculos para a mobilidade das terras agrarias en Galicia. E para superalos requírese unha decidida actuación da Administración Pública, para poñer en produción as máis de 114.000 hectáreas de Superficie Agraria Útil que están abandonadas, das que 46.000 son terras de alto valor agrario.

Esta son algunhas das conclusións do proxecto “Propiedade e mobilidade do mercado de terras en Galicia”, que promove a Fundación Juana de Vega e o AGADER por medio do Banco de Terras e que desenvolve o Grupo de Investigación da USC (LaboraTe). Os seus resultados foron avanzados este martes polo director da fundación, José Manuel Andrade, dentro do curso de verán da USC: “Que facer coa terra que temos? Desafíos da propiedade e uso da terra en Galicia” que ata o venres se celebra no Campus de Lugo.

Obstáculo I: A estrutura da propiedade da terra en Galicia

O “pequeno” semella máis caro e menos móbil

Así, tal e como se aprecia na gráfica, o prezo por metro cadrado tende a ser maior nas parcelas máis pequenas.

Ademais, as parcelas obxecto de compra-venda son lixeiramente máis grandes que a media das parcelas catastrais en Galicia (0,35 ha e 0,25 ha de media, respectivamente). O mesmo patrón parece advertirse coas taxas de arrendamento.

Unha hipótese explicativa apuntaría á concorrencia de máis demandantes potenciais en parcelas pequenas. De feito, pódese resaltar que os prezos son moi variables en parcelas de pequeno tamaño, mentres que por enriba de 0,4 ha fanse relativamente estables.

Neste senso, procesos de reestruturación parcelaria onde hai demanda de terras, poderían axudar a mellorar a mobilidade e a reducir o prezo.

Cotitularidade e absentismo afectan ao funcionamento do mercado

En moitos concellos, existen máis titulares de terra que habitantes. Nestes casos, aparecen prezos máis baixos. Os datos tamén suxiren que o prezo é lixeiramente inferior cando o vendedor é un propietario absentista, en comparación a cando este é residente.

Podería explicarse como consecuencia de maiores custos de transacción asociados ás operacións de venta. Pola contra, o réxime en copropiedade semella non ter unha relación clara co valor dos prezos. Ambas particularidades do réxime de tenza, copropiedade e absentismo, vense lixeiramente corrixidas a través do mercado.

A terra, un activo económico “especial”

No caso da venda, os estudos de caso suxiren que moitos propietarios son reticentes a transferir as súas propiedades, pero é difícil identificar as principais motivacións. Esta reticencia tórnase menor cando se trata de establecer acordos de arrendamento.

Na medida en que os propietarios perden o vínculo coas súas terras e os motivos polos cales lles poida interesar mantelas vaian relacionándose máis coa rendibilidade potencial, cabe plantexar a hipótese de que a súa propensión a vender aumente.

Esto sería máis certo nos lugares nos que as rendas esperadas das tenzas son baixas. Así, cabe preguntarse se a relación negativa existente, aínda que feble, entre o número de titulares por habitante e os prezos de compravenda apuntarían xa nesa dirección.

Obstáculo II: Interacción/Conflito entre usos

O prezo da terra rústica ten relación coas dinámicas de urbanización

O mercado de terras rústicas, aparentemente dominado polos sectores agroforestais, vese aínda así claramente influído en determinadas zonas por dinámicas típicamente urbanas.

Os valores de prezo de terra rústica son máis elevados onde a densidade de poboación é máis elevada e tamén onde maior proporción de terra agrícola pasou a usos tipicamente urbanos (residenciais, industriais, infraestruturas).

Usos forestais e agrícolas compiten tamén en zonas de demanda potencial alta por parte das explotacións agrarias

A presenza de explotacións interesadas en incrementar a superficie que xestionan non levou a menores taxas de forestación, nin de terras agrícolas nin de terras de mato. A produción de madeira compite activamente coa produción agrícola e gandeira, e non se limita a ocupar o que esta última xa non utiliza.

Obstáculo III: Desconexión entre oferta e demanda de terras

Oferta e demanda de terras están parcialmente desacopladas

Existen grandes superficies de boa aptitude agrícola actualmente abandonadas en zonas nas que a demanda non é elevada. As explotacións presentes nesas zonas teñen unha importancia relativa moito menor, tanto en termos territoriais, como en absorción potencial de máis terra.

Fluxo da información: as explotacións teñen dificultades para acceder a terras a certa distancia

As explotacións estarían interesadas en terras nun radio de 2,5 km, pero semella que só son activas buscando, ou capaces de atopar, nun radio de menos de 1 km.

Isto acentúase sobre todo cando se trata de propiedades de absentistas. Isto relaciónase coa dificultade de acceso á información en canto a que terras hai dispoñibles, que aptitude teñen, que posibilidades de acceso á mesma, etc. Co despoboamento progresivo, a situación vai a peor.

A demanda de terras fora das zonas de maior dinamismo agrario é menor, pero existe

Esta situación podería relacionarse nalgunhas áreas con demandantes de terras interesados en iniciar unha actividade agraria, e non tanto de explotacións existentes. Tal feito representaría unha oportunidade para dinamizar o mercado nas zonas de menor demanda actual.