Galego
O pasado mércores, 23 de abril, celebrouse no Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo (Ciam-AGACAL), unha xornada técnica con motivo dos 25 anos de ensaios de variedades comerciais de millo forraxeiro en Galicia, unha actividade clave para a mellora xenética e adaptación a cada comarca das variedades que ofrecen as distintas casas comerciais.
Detrás destes ensaios está nos últimos anos María José Bande Castro, investigadora do CIAM. Con ela falamos sobre a importancia desta investigación e os cambios que se prevén a curto prazo.
-Este 2025 celébranse 25 anos dos ensaios de variedades comerciais de millo forraxeiro no CIAM. Qué importancia ten este fito?
É verdadeiramente emocionante que me tocase celebrar 25 anos de ensaios! Este fito é realmente significativo por varias razóns.
Primeiro, reflexa o compromiso e a dedicación de décadas na investigación e o desenvolvemento de variedades que beneficiaron a produtores e gandeiros, mellorando a produtividade, a calidade da forraxe e a sostibilidade das explotacións agrogandeiras.
Segundo, demostra a evolución e o avance nas técnicas de avaliación e selección de variedades, permitindo ofrecer opcións máis adaptadas a diferentes condicións climáticas, de solo e de manexo.
Terceiro, este aniversario é unha oportunidade para recoñecer o impacto positivo na economía rural, xa que o millo forraxeiro é fundamental na alimentación do gando e na produción de leite e carne.
Ademais celebra a colaboración entre investigadores, casas comerciais, técnicos e produtores, quenes foron parte esencial na validación destas variedades.
En resumo, estes 25 anos representan un legado de innovación, esforzo conxunto e compromiso co desenvolvemento agrícola, e abren a porta a novas metas e desafíos para seguir mellorando a produción desta forraxe no futuro.
-Cales foron os motivos que levaron no 1999 ao CIAM a comezar estes ensaios?
Por un lado, en España había un rexistro de variedades comerciais de millo pero non existía información oficial sobre variedades de millo forraxeiro, e o mellor millo para gran non ten porque ser o mellor para forraxe, pois a parte verde da planta representa ata o 60% da produción de materia seca total.
Por outro lado, nunha xornada técnica sobre millo forraxeiro que tivo lugar no ano 1998 na Escola de Capacitación Agraria de Monforte coincidiron técnicos do Servizo de Produción e Sanidade Vexetal da Consellería, do Centro de Investigacións Agrarias de Mabegondo e representantes de cooperativas agrarias, e déronse conta de que estaban realizando traballos semellantes sen coordinación. Por exemplo José Souto Pérez levaba organizando campos de ensaio de variedades de millo forraxeiro dependentes da Consellería desde 1993; as casas comerciais facilitaban as sementes e as axencias de extensión agraria (hoxe oficinas rurais) colaboraban na súa implantación.
Os ensaios do CIAM aportan un valor engadido de veracidade e independencia dos resultados, somos completamente imparciais
-Por qué as principais casas comerciais de sementes de millo forraxeiro seguen confiando nos ensaios do CIAM?
Os ensaios oficiais aportan un valor engadido de veracidade e independencia dos resultados, somos completamente imparciais. A avaliación faise de xeito totalmente anónimo, xa que no campo as variedades teñen asignado un número e ata que se remata coa análise dos datos non se transcribe ese número ao nome da variedade.
Coido que os resultados publicados dos ensaios de variedades resúltanlles útiles tanto ás empresas coma ós gandeiros, pois dispoñer de información actualizada de variedades dispoñibles no mercado é unha ferramenta esencial para que os gandeiros poidan seleccionar variedades adaptadas ás súas condicións particulares, optimizando os rendementos e establecendo un axuste na alimentación do gando.
-Como foron evolucionando nestes 25 anos o deseño dos ensaios, o número de variedades e os parámetros que se analizaron?
O deseño dos ensaios segue sendo en bloques ao chou con tres repeticións, sementando tres filas de cada unha das variedades en cada repetición para colleitar no momento óptimo a fila central, realizando na mesma o control de produción e a toma de mostras para analizar os demais parámetros.
O número de variedades limítase a 33 variedades por ano e localidade para non ir a superficies de ensaio moi grandes que conleven características edáficas pouco homoxéneas, e porque non temos capacidade para realizar máis ensaios cada ano. Nestes 25 anos o número de variedades ensaiadas foi de 472 variedades en cada unha das catro localidades (Ordes, Ribadeo, Sarria e Silleda).
Nestes 25 anos o número de variedades ensaiadas foi de 472 variedades en cada unha das catro localidades (Ordes, Ribadeo, Sarria e Silleda)
Cada ano procésanse 840 mostras xa que se fai por separado parte verde e mazaroca. En canto aos parámetros que se analizan, o máis importante é os días entre sementeira e colleita, fundamental para a escolla das variedades a sementar. Tamén se toman datos de altura, porcentaxe de espiga, rendemento e parámetros de calidade como dixestibilidade da materia orgánica ou proteína, consideramos importantes á hora de caracterizar unha forraxe destinada ao ensilado para alimentación do gando de leite.
-Un dos cambios máis relevantes neste período debeu ser o da duración dos ciclos máis empregados, non si?
A verdade é que nos últimos anos a tendencia da maioría dos gandeiros é ir a ciclos máis longos para obter maiores rendementos; ainda que non sempre é a opción máis axeitada. Considerando o sucedido na colleita do ano pasado, 2024, ao mellor hai que reconsiderar o plantexamento e planificar para recoller antes debido á posibilidade de climatoloxía adversa que pode chegar a impedir a colleita se se espera á maduración. É imprescindible elexir ben, en función dos días entre sementeira e colleita ou días de cultivo, para acadar unha boa rentabilidade do cultivo tendo en conta que sementar millo sae caro.
“Nos últimos 25 anos houbo unha mellora da dixestibilidade do millo forraxeiro de ata un 20% grazas á mellora xenética”
-En liñas xerais, como foi evolucionando a dixestibilidade das variedades de millo ensaiadas? Que porcentaxe de mellora se produciu neste período?
En liñas xerais, a dixestibilidade das variedades de millo forraxeiro foi mellorando ao longo do tempo grazas a avances na investigación e nas técnicas de mellora xenética. Estas melloras permitiron que as plantas sexan máis doadas de dixerir para os animais, o que a súa vez pode aumentar a eficiencia na produción de leite ou carne.
En canto á porcentaxe de mellora nos últimos 25 anos, ainda que os datos específicos poden variar segundo estudos e rexións, xeralmente estímase que houbo un incremento significativo na dixestibilidade, con melloras que oscilan entre un 10% e un 20%. Isto reflicte un progreso importante na selección de variedades máis nutritivas e dixestibles.
-E no caso dos rendementos?
Na evolución dos rendementos houbo unha tendencia positiva ó longo do tempo, houbo un aumento en toneladas de materia seca colleitada por hectárea; pois as plantas son máis altas e máis vigorosas, e cunha gran porcentaxe de parte verde.
Grazas aos avances en técnicas de mellora xenética, manexo agrícola e tecnoloxías de cultivo, os rendementos aumentaron de maneira significativa. Isto significa que as variedades actuais producen moita máis forraxe por hectárea en comparación coas de fai 25 anos, contribuindo a unha maior eficiencia na produción gandeira e na utilización de recursos.
-En que se diferenzan as variedades ensaiadas hai 25 anos e as de hoxe en día?
Diferencianse en varios aspectos importantes:
1.Rendemento de biomasa: as variedades actuais producen unha maior cantidade de forraxe por hectárea en comparación coas de fai 25 anos, grazas a melloras na eficiencia de crecemento e resistencia a condicións adversas.
2.Dixestibilidade: as variedades modernas acostuman ter unha mellor dixestibilidade, o que significa que os animais poden aproveitar mellor os nutrientes da forraxe, aumentando a eficiencia da alimentación.
3.Resistencia a pragas e enfermidades: as variedades actuais foron desenvolvidas para ser máis resistentes a pragas e enfermidades comúns, reducindo perdas.
4.Adaptabilidade e tolerancia a condicións climáticas: as variedades modernas están mellor adaptadas a diferentes condicións ambientais, incluindo tolerancia a secas, temperaturas extremas e solos menos fértiles.
5.Calidade nutricional: lográronse melloras no perfil nutricional do millo forraxeiro, con maior contido de nutrientes esenciais e menor contido de compostos que podan afectar a dixestión.
6.Tecnoloxía de mellora: hoxe en día, utilízanse técnicas avanzadas como a biotecnoloxía e a selección asistida por marcadores, que permiten desenvolver variedades con características específicas de maneira máis rápida e precisa.
En resumo, as variedades de hoxe en día son máis produtivas, resistentes, adaptables e nutritivas en comparación coas que se ensaiaban fai 25 anos. Isto contribuiu a unha maior eficiencia na produción gandeira e na utilización de recursos agrícolas.
-Poderíase concluír que a dixestibilidade cobra cada vez máis importancia?
Exactamente, a dixestibilidade está cobrando cada vez máis importancia. Isto débese a que unha mellor dixestibilidade significa que os animais poden aproveitar de maneira máis eficiente os nutrientes da forraxe, o que ao mesmo tempo mellora a productividade e a saúde do gando.
Ademais, con avances na mellora xenética e nas tecnoloxías agrícolas, púxose un maior énfase en desenvolver variedades que non solo teñan altos rendementos, senon tamén unha excelente calidade nutricional e dixestibilidade. Resumindo, a dixestibilidade converteuse nun factor chave para optimizar a alimentación animal e a eficiencia da produción gandeira.
-Neste sentido, falamos de dixestibilidade tanto do almidón como da fibra. Por qué?
Cando falamos de dixestibilidade no millo forraxeiro, referímonos tanto ao almidón como á fibra porque ambos compoñentes son fundamentais para a nutrición do gando e afectan a como os animais aproveitan a forraxe.
O almidón é unha fonte importante de enerxía rápida e facilmente dispoñible de para os animais. Unha boa dixestibilidade do almidón significa que os animais poden obter enerxía de maneira eficiente, o que axuda a mellorar o seu crecemento, produción de leite ou carne, e a súa saúde en xeral.
Por outro lado, a fibra, que está composta principalmente por celulosa e hemicelulosa, é esencial para a saúde dixestiva dos rumiantes. A fibra axuda a manter un bo funcionamento do sistema dixestivo, favorece a motilidade do rume e contribúe a unha fermentación adecuada. No entanto, se a fibra non é dixestible, pode reducir a eficiencia do aproveitamento da forraxe e afectar a produción.
Por iso, na mellora do millo forraxeiro, búscase optimizar a dixestibilidade tanto do almidón como da fibra, para que o gando reciba unha alimentación equilibrada, eficiente e saudable.
-Nos últimos anos está a cobrar importancia na elección das variedades a resistencia á seca, a fungos como o helmintosporium, ao vento ou a persistencia do stay gren. En que medida se foron incoporando estes criterios nos ensaios do CIAM?
A mellora xenética das variedades é constante e todas as casas comerciais están traballando en introducir melloras encanto a todos os parámetros citados. Nos ensaios de variedades comercais de millo forraxeiro sempre se avaliou por exemplo o tema do encamado ainda que este dato non apareza no díptico publicado de xeito anual.
En canto ao tema do Helminthosporium, estivose levando a cabo un ensaio na comarca do Xallas entre os anos 2010 e 2022 avaliando a incidencia desta enfermidade nas diferentes variedades comerciais de millo forraxeiro ensaiadas nas outras catro localidades.
-Cal sería o momento óptimo para a colleita do millo dende o punto de vista do valor nutricional e que consellos lle daría aos técnicos e gandeiros?
O momento óptimo de colleita do millo forraxeiro para ensilado debe coincidir coa maduración do gran en estado pastoso vítreo. Un bo indicador diso é cando a liña de leite se atopa a 1/3-1/2 do ápice do gran. Nese intre, a materia seca debe estar entre o 30 e o 35%.
No caso dos ensaios isto leva a unha colleita case individualizada de cada variedade, colleita manual escalonada durante un mes e medio aproximadamente.
O consello aos gandeiros é que elixan variedades que se adapten as súas necesidades, en función dos “Días S-C”, é dicir, cun ciclo que resulte adecuado ao clima da zona, tendo en conta tamén a dispoñibilidade de maquinaria para a data estimada de colleita.
Este ano decidiuse que os ensaios van a cambiar de localización, ocupando terreos dos Centros de Formación e Experimentación Agraria en Monforte de Lemos e Sergude, e do CIAM dependentes da Agacal
-Como vai a campaña de sementeira dos ensaios deste ano?
As sementeiras deste ano van con retraso. Esta demora débese pricipalmente ás choivas abundantes durante boa parte deste mes de abril que fixeron que a estas alturas estea ainda sen ensilar o cultivo de inverno; e tamén, a que a principios de abril se decidiu que os ensaios van a cambiar de localización, ocupando terreos dos Centros de Formación e Experimentación Agraria en Monforte de Lemos e Sergude, e do CIAM, dependentes da Agacal, da consellería de Medio Rural e non había análises de solo físico-químicas previas para facer as emendas e a fertilización adecuada polo que houbo que esperar a ter os resultados das mesmas.
-Que cambios considera que se deberían introducir a futuro nos ensaios do CIAM?
Ainda que o incremento de temperaturas en Galicia non parece afectar de xeito significativo ao cultivo, estanse dando períodos de seca máis pronunciados. Ademais a partir deste ano 2025 un dos ensaios levarase a cabo en Monforte de Lemos. Dado que nesta comunidade o millo forraxeiro non se rega de xeito habitual, quizais haberá que pensar en realizar ensaios con rega, para avaliar as diferenzas en rendemento das diferentes variedades e ver a viabilidade de incorporar a rega nun futuro en zonas afectadas pola seca.
Para un maior énfase na resistencia a condicións climáticas extremas, poderíanse incorporar ensaios en ambientes con secas prolongadas, altas temperaturas ou eventos climáticos adversos para avaliar mellor a resiliencia das variedades.
Tamén se poderían incorporar tecnoloxías de precisión, usar drons, sensores ou análises de imaxes para monitorear en tempo real o crecemento, a saúde ou a resposta das plantas, permitindo unha avaliación máis rápida e detallada.
Para un enfoque en sostibilidade, incorporar criterios que avalien o impacto ambiental, como a eficiencia no uso da auga ou a reducción no uso de agroquímicos, promovendo variedades máis sostibles.
Podería ser interesante ter algún ensaio na comarca do Xallas
-Algunha finca de ensaio en Santa Comba ou Mazaricos non sería necesaria?
Podería ser interesante ter algún ensaio na comarca do Xallas. De feito, durante 12 anos (entre 2010 e 2022) realizouse un ensaio de variedades comerciais de millo forraxeiro no concello de Mazaricos demandado naquel intre por Feiraco, hoxe CLUN, para avaliar a sensibilidade ao Helminthosporium, xa que a enfermidade estaba ocasionando danos económicos considerables nas explotacións da zona. Aproveitábase para avaliar tamén a incidencia doutras enfermidades fúnxicas como a roia ou Fusarium.
Control OJD
