Natural Minho: Asi traballa en ecolóxico a maior gandería de raza Minhota

A raza Minhota forma parte do mesmo tronco que a raza Rubia Galega e aínda que cun censo menor, nos últimos anos está a rexistrarse unha importante posta en valor desta raza polas súas boas aptitudes reprodutivas e de calidade da carne.

Falamos con Joel Presa, moi coñecido en Galicia e no resto de España, por ser representante da firma portuguesa de pratenses Fertripado, que combina este traballo con outra das súas paixóns: A cría de gando vacún.

Coñecemos o seu proxecto Natural Minho, no que participa a súa gandaría de raza Minhota en ecolóxico situada en Ponte de Lima, e outra en Viana do Castelo, que realizan en conxunto venda directa da carne, apostando por novos tipos de corte. Ademais de distribuír en Portugal desde hai uns días tamén realizan venda online en España.

-De onde procede a súa paixón pola gandaría de vacún?
Desde sempre, desde que nacín, na miña casa había vacas de leite. Despois co paso dos anos, traballando para Fertiprado en pradarías e en extensivo, o proxecto é unha conxunción das miñas dúas paixóns: o manexo de pradarías en extensivo e a cría de vacas, e ademais cunha raza autóctona.

-Desde un comezo apostaches pola recuperación da raza Minhota. Que características teñen estas vacas e que che levou a apostar por esta raza?
Primeiro por apostar por unha raza autóctona de aquí da zona da rexión do Minho e máis aquí en Ponte de Lima, é unha raza onde esta é o seu berce e centro principal. Logo porque é unha vaca moi mansa e de fácil manexo, e con boa capacidade leiteira e unha calidade de carne moi boa.

-A primeira ollada, a Minhota é moi parecida á Rubia Galega…..
Ambas as razas son case imposibles de diferenciar a nivel de tamaño e aparencia. Pódense confundir perfectamente porque son parentes moi similares. A nivel produtivo gustaríame sinalar dúas peculiaridades da minhota, que é a raza que coñezo mellor: na miña opinión ten máis capacidade leiteira e coas melloras que estamos a facer ten máis facilidade de parto a día de hoxe. É unha vaca que sempre tivo función tripla: carne, leite e para traballo.

A Minhota ten capacidade leiteira e máis facilidade de parto

-Cal é o estado actual de conservación da raza e que axudas percibides os criadores?
Actualmente o libro xenealóxico da minhota ten ao redor de 5000 vacas inscritas de animais adultos. A nivel de axudas estatais, por ser unha raza autóctona ameazada, a minhota, pagan 160 euros por vaca adulta e 100 euros por cada vaca nutriz.

-Centrándonos na túa explotación en Ponte de Lima, Como é a día de hoxe?
A día de hoxe nesta explotación, Trifolium campus, coñecida como Natural Minho, contamos cunhas 100 vacas reprodutoras, sendo a raza máis grande de raza minhota na actualidade.

100 vacas reprodutoras repartidas en 75 hectáreas de pradaría e outras 5 hectáreas de bosque máis forestal, contando cos tenreiros andaremos nuns 160 animais.

-Como é a alimentación tanto do gando como dos becerros?
A alimentación aquí é sinxela. As vacas están no pasto todo o ano, obviamente hai épocas do ano que é necesario achegar feno e silo de herba, neste caso rolos que cortamos na primavera-verán. As vacas nunca comen cereais ou pensos. Os tenreiros están sempre coas nais pero teñen comedeiros selectivos no campo onde van comendo o penso ecolóxico desde que nacen. Despois están coa nai até os 7-8 meses, cando facemos o destete e neste momento vendemos animais con preto de 12 meses, onde pasan os últimos meses gañando peso para saír ao mercado.

No campo dependemos do clima e a curva de produción de forraxe, na primavera e verán estamos ben pero hai máis limitacións no inverno e outono. Primeiro porque baixa a temperatura e crece menos a pradaría e doutra banda, afortunadamente, temos choiva, pero temos que coidar as pradarías porque sen un control os animais acaban por estragar as pradarías. Neses momentos os rulos que gardamos do exceso de produción de primavera-verán, usámolos para compensar a falta de fibra que poden ter as forraxes e doutra banda impedir que os animais estraguen os pastos.

-Como é o manexo que realizades das pradarías?
Na parte de pradarías, como podedes ver, nós buscamos optimizar a produción de pasto, que a vaca poida comer o máximo posible do pasto, e para iso é importante que a vaca non ande libre, por onde quere, senón que a orientemos. Nós somos o xestor que vai dicir como debe ser manexada esa pradaría, e buscamos, de forma sinxela, dividir en parques con cercados eléctricos as parcelas para que as vacas vaian a uns pastos mentres outros están de repouso, para que medre máis rapidamente a herba, e despois facer a rotación, facer un pastoreo rotativo.

 “Realizamos pastoreo rotacional para mellorar o rendemento da pradaría”

A nivel abonados e de fertilización, como estamos en ecolóxico, e en chans acedos e graníticos propios desta zona, adóitase facer un encalado, principalmente un abono de fósforo, porque son solos pobres en fósforo. Cada 5-6 anos facemos un plan de renovación de pradarías, para ir mellorando cada vez máis as que están menos produtivas.

-Que mesturas empregades?
Aquí son unha chea de especies e variedades, son mesturas biodiversas ricas en leguminosas, cunha biodiversidade orientada a este tipo de climas, este tipo de chan. Temos un clima que algúns anos chove moito e está verde durante todo o verán, temos na composición especies perennes como leguminosas, trevo branco, violeta, lotus, festuca, raigrás inglés…. pero pódenos tocar anos secos, sobre todo xullo e agosto. Para garantir que as pradarías persisten durante varios anos enfrontando a seca, temos especies anuais de resementeira, desde leguminosas como trevo subterráneo, encarnado, migueliano, serradela, e nas gramíneas, o raigrás anual para que se renoven por semente.

-A nivel xenético, Como traballades este campo e que caracteres buscades?
A día de hoxe non traballamos con inseminación artificial, temos máis touros do habitual, 7. Isto é por dúas razóns. Por unha banda gústanos facer un pastoreo moi eficiente, e por iso ter lotes pequenos e homoxéneos de 10-12 vacas e un touro, de forma que temos unha xestión do pastoreo sobre todo en leiras que non son moi grandes. Outra vantaxe de ter máis touros do que sería necesario é que temos touros de xenéticas distintas e nós mesmos podemos elixir, facendo un control, que vaca con que touro emparellar. Sempre eliximos a mellor opción e base a unha serie de probas, e que non teñan consangüinidade.

-Como é a situación do libro xenealóxico da raza Minhota?
A nivel de libro xenealóxico da raza minhota, sen entrar moito en detalle, agora mesmo está pechado, para entrar novos animais teñen que ser pai e nai con ADN identificados, para que sexan de raza pura. Hai seme dispoñible de touros, para inseminación artificial. A nivel de datos deses touros, de cara ao futuro, pódese mellorar coa entrada da xenómica, a ter máis información non só a nivel de consanguinidade como a nivel de histórico de mellora.

Non temos establos, estas vacas están todos os días no campo

-A nivel de instalacións, non realizastes moito investimento…..
Non temos establos, estas vacas están todos os días no campo. Aquí andan todos mesturados en grupos e aos 7-8 meses os tenreiros son apartados, as vacas van para lotes de vacas secas onde teñen necesidades alimentarias menores, pradarías con menor calidade, pasto seco….Coa vantaxe de non gañar demasiado peso e así ter menos problemas de partos. Doutra banda, o que facemos é darlles o cebo de 7-8 meses ao aire libre, en zonas máis ou menos arborizadas e protexidas pero no campo.

-Tedes problemas coa fauna salvaxe?
Afortunadamente de momento non hai problemas, nin co lobo nin co xabaril.

-En canto aos tratamentos sanitarios (IBR, BVD, pneumonía, tuberculose…etc) e de desparasitación, que protocolos aplicades?
A nivel sanitario faise a sanidade anual oficial, este ano a maiores ademais do protocolo habitual entrou a vacina para a lingua azul. Á parte diso, como protocolo propio co noso veterinario, facemos dúas desparasitacións ao ano, normalmente unha a inicio de primavera e outra a inicios de outono.

-Tedes incidencia de EHE na zona?
Afortunadamente de momento non temos problemas na nosa gandaría. Sei que na contorna si que houbo casos pero esperemos que sigamos sen positivos.

-Por que optástes pola produción en ecolóxico?
A opción ecolóxica foi unha opción moi natural porque xa facía anos que estabamos en produción integrada que era un sistema que xa implicaba un modelo produtivo moi próximo do ecolóxico, por tanto era moi sinxelo, poucos pasos había que dar para estar en ecolóxico, máis se cabe tendo en conta a perspectiva que queriamos para a marca Natural Minho, era un paso necesario e importante.

-Que medidas de apoio tedes en Portugal para esta produción en ecolóxico?
A nivel das axudas directamente asociadas á produción en ecolóxico son axudas bastante reducidas que non compensan. No noso caso, por ser ecolóxico recibimos sobre 8000 euros pero ás veces implica non poder optar a outras axudas. Por iso considéroo unha axuda bastante pequena. Sempre tivemos claro que queriamos buscar o diferencial polas vendas e non polas axudas.

-Realizades agrupamento de partos?
Non. Non o facemos por dúas razóns. Primeiro porque así nos permite ter tenreiros todo o ano, tamén á hora de vender somos un pequeno produtor, unha marca para vender carne en ecolóxico de vaca minhota, necesitamos ter tenreiros todos os meses para entregar. Se concentrásemos, pois sería máis difícil ter unha estratexia para servir este produto todo o ano a todos os nosos clientes.

 Buscamos un tenreiro que ande entre os 430-450kg de peso vivo

-Que peso medio alcanza os tenreiros de raza Minhota e con que peso decidides envialos a matadoiro?
Nós agora mesmo traballamos con venda de tenreiros de entre 8 e 12 meses, pero máis preto dos 8 que dos 12. Para ter un produto homoxéneo a nivel de peso e conformación, temos báscula para pesar os nosos animais, buscamos un animal que ande entre os 430-450kg de peso vivo, e máis ou menos dentro desas datas é cando se cumpre.

-Cal vén sendo o rendemento da canle e o nivel de engraxamento?
Son animais dun 450kg de peso vivo que a nivel de rendemento adoitan alcanzar o 55-58%, pode variar un pouco pero anda por aí. Normalmente son canles con clasificación R ou U cun nivel de graxa de 2, o máis común para este animal con esta idade.

-Que prezos medios veñen pagando polos tenreiros de raza Minhota?
O prezo do becero desta raza en convencional anda polos 5,50/5,70 €/kg

-Teñen boa saída as vacas de desvelle e os bois?
Bois non producimos, e as vacas puntualmente véndense, para ter unha idea das cifras, as vacas, cando teñen boa conformación poden andar entre 5,50 e 7 €/kg depende do tipo de vaca e nivel de engraxamento. sempre canles con máis de 400 kg e o boi pódese pagar até 10 €. Pero teñen que ser tamén animais especiais.

-Tamén vendedes animais para vida. Como evoluciona esta liña de negocio?
É outra liña e obxectivo da empresa, Natural Minho, producir xenética, que acaba sendo un aproveitamento de todo o que facemos de báscula, pesar os animais, facer datos de performance, para mellorar os niveis de eficiencia a nivel de produción de carne e cada vez producir máis carne con menos impacto de carbono. Por outra banda, tamén se trata de seleccionar os animais máis dentro dos parámetros da raza a nivel morfolóxico, e que teñan unha boa conformación para ir mellorando o noso obxectivo pero tamén pensando en vender a outros criadores, que cada vez máis nos veñen buscando para ter animais dos que saben o seu histórico, e tamén adaptándonos a este modelo de produción que cremos que é o modelo de produción do futuro, criar as vacas en extensivo, con optimización dos pastos. Buscamos ter ese tipo servizo, dar esa xenética, e a adaptación dos animais e que cada vez máis se animen a criar máis minhotas e dar a coñecer máis esta raza e teña máis impacto.

-Como comercializábades a carne antes de 2023?
Antes traballabamos cun agrupamento de produtores de raza minhota, e a nivel diferencial de ecolóxico de carne de raza minhota non tiñamos comparativo porque non existía. Somos a primeira, e de aí a necesidade de dar este paso e crear esta marca, porque non tiñamos forma de valorar o noso produto, que xa tiña os custos de ecolóxico, pero diferencial de prezos con convencional non había porque non había outras opcións dentro da minhota en ecolóxico.

– No 2023 xunto con outro gandeiro de Viana do Castelo decides lanzar vosa propia marca Natural Minho e comercializar directamente a vosa carne. Que vos levou a dar ese paso?
Ademais de socio era un amigo. Gaspar e eu xa temos explotación desde 2008, pero para chegar a ecolóxico levamos 15 anos traballando en extensivo, e queriamos valorar a nosa carne, como comunicar isto ao consumidor. Ao pasar ecolóxico e criar a nosa raza foi a culminación de toda unha estratexia, unha idea de levar até o consumidor todo o que facemos, a carne e a forma de producila.

-Que valoración realizas deste primeiro ano de venda directa?
Este primeiro ano, como calquera comezo de calquera empresa foi difícil, nós pasamos moito tempo sendo gandeiros, pero despois tócanos facer un plan de como seguir atendendo a explotación e atender a todos os retos do día a día, ao que lle hai que sumar o plan de negocio, plataforma de venda, sitio de comunicación, RRSS…. É moito traballo de certificación, trámites, pero ao final é unha gran satisfacción o balance do primeiro ano, superáronse todas estas etapas, e vemos que este traballo está a dar os seus froitos e hai demanda para este tipo de produto.

-Foi moi complicado a nivel administrativo?
Se porque son sempre procesos farragosos, e sempre xorde algunha complexidade. É necesario resistencia e persistencia, pero cando hai ganas e un obxectivo máis grande ao final acabas sempre por pasar por todo iso e estar preparado.

-Como foi a procura dun matadoiro que estivese certificado en ecolóxico?
A nivel desta parte, non foi das máis complicadas. Nós mandámolos preto de Penafiel, é un matadoiro que xa traballaba en ecolóxico e tiña todas as certificacións. A nivel de despezamento, o que facemos a día de hoxe é embalar os produtos, traballamos tamén con Carsiva, que está aquí preto de Ponte de Lima, é dos operadores máis grandes en Portugal de carne de vacún, e por iso, con toda a súa infraestrutura e coñecementos fano moi sinxelo, estamos moi preparados para ofrecer o produto ben presentado, con todas as certificacións e toda a trazabilidade ao mercado.

-Onde se atopa o voso principal mercado?
Agora mesmo, que aínda estamos a arrincar, está na contorna, Ponte de Lima e arredores, onde temos colaboración co concello de Ponte de Lima, unha cooperativa e punto de venda onde os nosos consumidores poden ir buscar os packs de carne. Tamén estamos presentes en mercados en grandes cidades como Braga, Porto, Lisboa, onde cada vez temos máis demanda.

Agora mesmo Natural Minho, temos 13 tipos de corte

-En canto á presentación, combinades cortes tradicionais con outros máis modernos en packs orixinais. Explícanos os tipos de produtos que ofrecedes…
Agora mesmo Natural Minho, temos 13 tipos de corte ou produtos distintos. Por unha banda, as pezas máis nobres, e con clásicos como o chuletón ou o bistec, pero ademais outros máis modernos con corte americano como o tomahawk, T-bone ou a picanha. Despois tamén aproveitamos as carnes que non son tan nobres, aínda que neste tipo de animais todo é tenro. Pero son como partes que se aproveitan mellor a través de carne picada, burguers ou albóndegas. Decidimos comercializar estes 13 produtos até o consumidor, para adaptarnos aos seus gustos e ademais conseguir vender todas as partes do animal. Hai que ter en conta que case a metade da canle é de picado e que as partes máis nobres son menos cantidade. Buscamos facer packs, uns en caixas de 5kg, uns con partes máis nobres, outros con mesturas, e outros case só de carnes picadas. Os nomes dos packs teñen nomes de tradicións da rexión do Minho por exemplo o nome dun pack é Festas de Romaría, outro é Tradición e o outro chámase Limiao. E o último é o Arraial, pois se chama arraial minhoto ás festas de folclore de verán do Minho.

 Ampliamos a venda online a Galicia e ao resto de España

-Que cambios tedes previsto realizar na comercialización nos próximos meses e que obxectivos vos marcades para este ano?
Seguimos con entusiasmo por levar até o mercado novos produtos e formas de presentación, que van satisfacendo as necesidades do consumidor e do mercado. Agora estamos a desenvolver unha embalaxe Eco-Friendly, con papel, envasado ao baleiro de skinpack para mercados de gourmet e ecolóxico que buscan poucas cantidades de venda en fresco, e iso é no que estamos a traballar agora, para poder atopar este tipo de consumidor.

Doutra banda, tamén acabamos de ampliar a venda dos nosos packs online a Galicia e ao resto de España, podendo ofrecer un servizo rápido.

-E en canto á túa gandaría, que cambios che gustaría realizar para o futuro?
A nivel de xestión, temos que ir sempre modernizándonos e mellorando, temos a idea de poder aumentar un pouco o número de animais e a área de pradaría, pero principalmente aumentar máis a eficiencia. Agora temos un proxecto piloto, xusto coa empresa galega Innogando, con colares para o gando para gandaría de precisión. Está a medirse todo, permitindo o rexistro do benestar animal. Tamén queremos desenvolver ferramentas que melloren o manexo dos pastos. Estamos asociados á Escola Superior de Ponte de Lima. Queremos que o papel de Natural Minho sexa participar da innovación na gandaría extensiva, podendo levar alimentos con cada vez máis trazabilidade ao consumidor.

-Como vedes a situación da raza Minhota de aquí a dez anos?
Son optimista. Creo que cada ano imos criando máis animais e comprobamos que é unha raza que non é moi coñecida, nin en Portugal. Pero non teño dúbidas de que é a raza autóctona portuguesa con máis potencial, tanto a nivel produtivo como de capacidade maternal, leiteira, docilidade…Todo iso combinado con carne de alta calidade.

Se a todo iso sumámoslle o noso proxecto, creo que fará que cada vez se coñeza mellor a raza e o seu potencial, e outros produtores póidanse animar a criar esta raza neste modelo produtivo e que vaia crecendo.

-Algo máis que che gustaría engadir?
A nosa empresa, coa que levamos desde o principio é Trifolium Campus. É trifolium porque está ligada aos pastos e á vida dos trevos. E campus polo coñecemento que hai detrás. Queremos producir respectando o ambiente e valorando a raza autóctona e esta forma de criar animais pero con base no coñecemento e a ciencia. A marca Natural Minho leva o nome de Natural pola contorna e Minho por ser nosa rexión e raza. Somos criadores desde 2008 e Natural Minho aparece en 2021 como a primeira marca de carne ecolóxica de bovino do Minho.