Galego
RAIZ é un Instituto luso que desenvolve actividades de investigación e presta servizos especializados no campo forestal e de procesos produtivos de celulosa e papel. Actualmente é un centro de excelencia a nivel internacional, recoñecido como entidade do sistema científico e tecnolóxico mundial. RAIZ ten como asociados a The Navigator Company e á Universidade de Aveiro, a Universidade de Coimbra e o Instituto Superior de Agronomía (Universidade de Lisboa).
Na área forestal, RAIZ investiga nas áreas de mellora xenética vexetal, biotecnoloxía, propagación vexetal, solo e nutrición vexetal, silvicultura, protección forestal, cambio climático e uso da auga, tecnoloxías da información e promoción da xestión forestal para terceiros.
Na área industrial, os esforzos de investigación céntranse na química e estrutura da madeira para uso papeleiro, procesos de cocción, branqueo e produción de papel, valorización de residuos, así como novas aplicacións de fibras e compoñentes da biomasa desde a perspectiva da biorrefinería e a economía circular.
Programa de Mellora Xenética
Plantas en viveiro, identificadas e ordenadas para a plantación en ensaios de campo.
A mellora xenética de plantas é unha das áreas de investigación máis antigas de RAIZ, con actividade e coñecemento xerado desde a década de 1980. O seu obxectivo é desenvolver materiais xenéticos, clons e sementes de calidade superior en volume por hectárea, sanidade e madeira, que fagan posible bosques plantados máis produtivos e mellor adaptados, con maior resiliencia a pragas e enfermidades, ou ao cambio climático.
Outra cuestión a considerar é que a mellora xenética posibilita aumentar a calidade da materia prima para as fábricas, ao desenvolver plantas con madeira de características tecnolóxicas superiores. A actividade realízase a través dun Programa de Mellora Xenética que explora a variabilidade do xénero Eucalyptus, buscando seleccionar as características das plantas de maior interese. A especie principal é E. globulus, pero tamén inclúe hibridación interespecífica con outras especies máis resistentes ao estrés hídrico e outros factores limitantes.
Un Programa de Mellora Xenético está composto por un conxunto de etapas, que se repiten no tempo e que, no caso do eucalipto en Portugal, poden durar entre 12 e 15 anos. Estes pasos son:
1) Selección: corresponde á elección dos pais do programa. Nunha primeira fase realízase a selección en masa ou elección de árbores plus en bosques comerciais, escollendo as plantas en función do seu fenotipo. En etapas máis avanzadas do programa, os proxenitores pasan a ser individuos coñecidos, xa estudados a través de ensaios de campo, e que se destacan por unha ou máis características avaliadas en ensaios, así como por comparación con outros individuos.
Polinización controlada, con flores de eucalipto globulus polinizadas e protexidas da contaminación por pole exterior.
2) Cruces controlados: consisten en aplicar pole dunha árbore (pai) á flor doutra árbore (nai), co fin de obter unha gran cantidade de semente (descendencia) na que se atope un individuo que combine as mellores calidades de ambos os pais e que sobresaia respecto a outros irmáns.
3) Produción de plantas e ensaios de campo: as sementes xeradas por cruces controlados seméntanse e multiplícanse en viveiro, obtendo plantas copias de cada unha das orixinais. Estes exemplares instálanse en ensaios clonais, repartidos en diversas condicións edafoclimáticas, que permitirán valorar os clons para estes diferentes ambientes.
4) Medición e análise de datos: os ensaios instalados no solo avalíanse para a supervivencia das plantas, o crecemento, a densidade e o rendemento da madeira, así como a resistencia a pragas e enfermidades. A análise de datos permite ordenar individuos, identificando aqueles con calidade superior para cada característica ou para todas elas simultaneamente, agregadas nun índice de selección.
Despois desta secuencia, é posible seleccionar aos individuos que constituirán novos pais dun novo ciclo de mellora.
Posteriormente, o proceso repítese, creando novas xeracións de novos clons, o que fai que o programa evolucione.
Evolución do Programa de Mellora Xenética de RAIZ
Anos 80
As primeiras actividades de selección masiva de E. globulus en Portugal comezaron na década de 1980. Seleccionáronse ao redor de 2.000 árbores de varios bosques cultivados comerciais, mediante unha observación rigorosa do seu fenotipo. Despois do sacrificio, colleitáronse sementes para probar proxenies e pugas (pólas) para realizar os primeiros enxertos.
Os brotes que emerxeron do toco foron levados ao viveiro e sustentaron os primeiros estudos de propagación vexetativa para a clonación de individuos seleccionados, sendo colocados os seus exemplares en probas de campo.
A finais desa década importáronse sementes nativas de E. globulus de diferentes orixes australianas e, xunto cos materiais portugueses, estableceuse a poboación base para o futuro Programa de Mellora Xenética.
Cápsulas de eucalipto globulus listas para a recolección.
Anos 90
A principios da década de 1990 realizáronse as primeiras plantacións clonais de E. globulus (con clons F0, é dicir, clons sen pedigrí coñecido) e iniciáronse as actividades de enxertos e cruces de E. globulus, dando lugar á creación de individuos con pedigrí coñecido (clons F1 e superiores). A finais da década de 1990 obtívose o primeiro clon operativo con polinización controlada, o clon GOES.
Inicios do século XXI
Nesta década introducíronse novas especies de eucalipto, dada a susceptibilidade de E. globulus ao gurgullo do eucalipto (Gonipterus platensis), e no 2009 iniciáronse os clons híbridos, para ser propagados operativamente. O traballo con clons híbridos iniciouse naqueles anos cun primeiro horto sementeiro e no 2018 instalouse un segundo horto sementeiro.
A tolerancia ás secas, no contexto do cambio climático, e a resistencia e a pragas e enfermidades, son os grandes desafíos que encara a mellora xenética
Ao longo dos anos, a liña de traballo con materiais híbridos foi crecendo, fundamentalmente na procura de solucións de tolerancia ao estrés hídrico, no contexto do cambio climático, así como co obxectivo de lograr unha maior resistencia a pragas e enfermidades, en campo e viveiro.
Mostras de madeira para análises de laboratorio sobre o rendemento e calidade de distintos clons.
Desde 1995, utilízanse as técnicas estatísticas máis modernas para a análise de datos, a saber, o software AsReml e a análise BLUP (Best Linear Unbiased Prediction). Desde entón, os modelos fóronse sofisticando cada vez máis, buscando incorporar toda a riqueza de información que pode achegar un pedigrí avanzado (actualmente en 4ª xeración), en paralelo á rede de probas existentes, na procura dunha estimación do verdadeiro valor xenético dos individuos, xa sexa como clon ou como pai.
O programa actualmente administra ao redor de 45.254 pés en 220 ensaios. A avaliación destes lanzou ao redor de 125.000 rexistros de sobrevivencia e 170.000 de altura e Diámetro á altura do peito (cunha idade media de 7.5 anos), producindo por análises BLUP unha estimación da ganancia xenética por volume/hectárea para cada un deses individuos.
As variables de rendemento en monte complétanse coas industriais: densidade (PILODYN) e rendemento de pulpa (NIR), cun total de 56.000 e 7.000 rexistros respectivamente. Así obtéñense as ganancias para densidade e rendemento. Estas ganancias intégranse nun único índice (Rendemento en pulpa/hectárea) que constitúe o criterio final para seleccionar clons e avaliar o éxito do Programa.
Os clons comerciais de Navigator logran unha produción de pasta / hectárea un 40% superior a unha planta de semente non mellorada
Os resultados do programa: plantas comerciais
Actualmente, os viveiros Navigator contan con dez clons (7 de eucalipto globulus e tres deles híbridos), cuxo valor medio en produción de Pasta/hectárea é ao redor dun 40% superior ao obtido por unha planta de semente non mellorada. Nun estudo recente que avaliou o curso do Programa de Mellora Xenético entre 2010 e 2022 con respecto ao conxunto de clons propostos para forestación, observouse unha mellora neste conxunto, tanto en número (de seis a dez clons) como en valor xenético medio global (do 20 % ao 40 %), o que corresponde a un aumento medio anual de 1,6 puntos porcentuais.
Evolución do valor xenético da recomendación clonal do Programa de Mellora Xenética RAIZ.
Novos traballos do Programa de Mellora Xenético para o Norte de España
Clons listos para podar e recolectar miniesquexes.
O Programa de Mellora Xenética de RAIZ foi desenvolto con foco na especie E. globulus, non só pola súa boa adaptabilidade ás condicións portuguesas, senón tamén polas características da madeira, que son máis favorables para a industria papeleira. Ao longo dos anos fóronse introducindo novas especies coa expectativa de poder contribuír, especialmente a través da hibridación, a solucionar ou polo menos minimizar problemas que xorden ou se agudizan, como a seca e o gurgullo do eucalipto.
Neste sentido, a especie E. nitens ten unha expresión moito menor en Portugal que en Galicia, polo que está a ser traballado desde hai poucos anos, pero con gran interese.
Con todo, un dos problemas existentes en Galicia (o gurgullo do eucalipto) tamén se deixa sentir nalgunhas zonas de Portugal e, neste caso, o Programa de Mellora Xenética xa desenvolveu un híbrido de E. saligna x E. rudis (H1205) moi pouco susceptible á praga. De feito, en Portugal utilízase para rexións con risco de forte ou moi forte de ataque de gurgullos, substituíndose alí por completo o uso de E. globulus, salvo que exista a posibilidade de utilizar insecticidas como medio de control da praga.
Un híbrido de Eucaliptus saligna x Eucaliptus rudis demostrouse moi pouco susceptible á praga do gorgullo, polo que está a ser empregado en Galicia e en Portugal nas zonas con maiores riscos de ataques
Ademais, están a estudarse e probando outros materiais potencialmente interesantes, como certos híbridos de E. nitens x E. globulus ou clons doutras especies, que a medio prazo poden achegar respostas interesantes para complementar o uso xeneralizado de E. nitens, así como para diversificar as plantacións forestais en termos xenéticos e resiliencia.
Case unha ducia de ensaios ou pequenas plantacións experimentais xa están en marcha en Galicia e Asturias, coa esperanza de identificar outras solucións xenéticas interesantes e operativamente utilizables, aínda que se admite que E. nitens debería ser a especie principal nestes contextos, do mesmo xeito que E. globulus é crave en Portugal.
Coa implantación dunha base forestal Navigator no Norte de España, RAIZ quixo redobrar os seus esforzos para desenvolver materiais xenéticos que fagan fronte ás condicións edafoclimáticas e riscos bióticos da rexión.
As liñas de traballo xa en curso, ou por desenvolver, permitirán obter resultados en diferentes momentos, e son as seguintes:
• Avaliación dos ensaios existentes e selección de clons para a instalación de arboredas demostrativas, que precederán a súa total posta en funcionamento.
• Continuación da instalación de novos ensaios en 2023-2025, con diferentes materiais destinados ao crecemento, resistencia ao gurgullo e exposición a ventos fríos.
• Selección de árbores de E. nitens resistentes á enfermidade da mancha foliar (fungos dos xéneros Teratosphaeria e Mycosphaerella). Unha vez seleccionados, mediante técnicas biotecnolóxicas/marcadores moleculares, confirmarase cal é a súa zona de procedencia australiana, axudando así a identificar unha fonte ideal de semente.
• Adquisición de lotes australianos de E. nitens das mellores orixes en canto a resistencia á mancha foliar e instalación de rodais que se convertan en futuras zonas de semente ou hortos, aumentando a dispoñibilidade de semente de calidade e diversidade xenética plantada no Norte de España.
[/box]
Más información
