Icore, un centro de destete para valorizar os xatos pintos

En xullo de 2020 empezaba a funcionar en Tineo, un dos principais municipios produtores de leite de Asturias, e impulsado pola cooperativa Campoastur, un centro dedicado á cría de tenreiros frisóns co que se pretende estandarizar o seu crecemento e valorizar o seu prezo de venda.

Este proxecto piloto, baixo o nome de Icore (Innovación no control da recría) foi subvencionado pola Consellería de Medio Rural e Cohesión Territorial do Goberno do Principado de Asturias e desenvolvido a través dun grupo operativo integrado por Campoastur como coordinador, xunto ao Centro Tecnolóxico CTIC, a Cooperativa de Corvera e a ADSG de Valdés.

O centro púxose en marcha grazas a un proxecto de innovación do Goberno do Principado

Coñecemos da man de Rubén López Polvorinos, veterinario de Campoastur e responsable técnico do proxecto, o funcionamento deste centro de destete situado na localidade de Bárcena del Mosteiro.

“Parte do meu traballo é facer reprodución ás ganderías de leite e os meus clientes queixábanseme de que había animais que non tiñan practicamente ningún rendemento para as explotacións. Por iso pensamos en dar un servizo aos socios da cooperativa que permitise valorizar eses animais”, explica Rubén, que estudou Veterinaria en Lugo e indica que a realidade dos tenreiros frisóns é similar nas explotacións lácteas de Galicia.

O círculo vicioso dos tenreiros pintos

O uso de seme sexado en primeirizas por parte da maioría de explotacións de leite reduciu considerablemente o número de machos pintos, aínda que segue habendo unha porcentaxe de ganderías que seguen usando seme convencional, xa sexa por prezo ou porque determinados touros moi concretos non se atopan en sexado.

Hai anos había moitos máis machos pintos, pero co sexado reduciuse o seu número

Estes tenreiros frisóns, de pouco valor engadido na industria do cebo, non son unha fonte atractiva de ingresos para as explotacións de orixe polo seu escaso prezo de venda, ademais de que a cotización deste tipo de animal oscila moito ao longo de todo o ano.

Todo isto inflúe no manexo destes de animais na propia granxa e que vai determinar un mal inicio do desenvolvemento, coa aparición de patoloxías, alta mortandade, e consecuentemente fai que se manteñan baixas as cotizacións.

O seu baixo prezo inflúe no manexo destes animais nas propias granxas, o que á súa vez contribúe á súa depreciación

Por iso, o obxectivo principal do proxecto Icore foi desenvolver unha metodoloxía e unha serie de ferramentas que melloren a rendibilidade das explotacións de vacún do Principado de Asturias a través da xeración de valor engadido nos tenreiros mamóns que non son destinados á recría nas propias ganderías.

“Moi influenciados” pola experiencia coa recría das xatas

Campoastur conta desde hai anos cun programa de recría de xatas que aplican as súas ganderías socias pero a cooperativa non contaba con experiencia en cebo de tenreiros. “Certamente estabamos moi influenciados polo noso traballo previo coa recría nas explotacións, pero tivemos que aprender que o manexo no crecemento dos machos non é equiparable ao das femias”, afirma Rubén.

Tiñamos experiencia en recría de xatas, pero non en tenreiros, e tivémonos que adaptar

A curva de lactación empeza con bastante leite no momento de chegada á nave para compensar o balance enerxético negativo que poden desenvolver os tenreiros. “Son animais pequenos que veñen tensos e hai unhas necesidades que tes que suplir con enerxía e con proteína, pero esa fase dura un par de semanas, despois a curva de leite xa comeza a descender diariamente”, explica.

No cómputo total, cada tenreiro toma de media entre 18 e 20 quilos de leite en po durante toda a súa estancia, aínda que a cifra varía notablemente. “Facemos un manexo moi personalizado tamén nese aspecto. Hai animais aos que lles tes que dar máis leite, ben porque son máis pequenos cando chegan ou ben porque pasan algún proceso infeccioso nun momento dado e tes que aumentar a inxesta no tempo para que manteña a condición corporal, pero tamén os hai que chegan máis grandes, xa con máis días, que non necesitan tomar tanto leite e que con moitos menos quilogramos de leite en po totais saen perfectamente adiante”, detalla.

Amamantadoras: aforro de man de obra pero maior risco sanitario

“Deseñamos a nave pensando na instalación de amamantadoras automáticas porque pensamos que era a mellor opción en canto a man de obra, aínda que supón tamén un gran desafío a nivel sanitario porque son animais de moi diversas granxas”, explica Rubén.

Supón un desafío a nivel sanitario xuntar nun mesmo lote animais de moi diversas granxas sen unha previa adaptación

Na nave de Bárcena del Mosteiro entran animais todas as semanas, procedentes de ganderías socias de Campoastur de toda Asturias. “Aínda que non é un número fixo, recollemos animais de máis de 50 orixes distintas”, aclara.

Os tenreiros non son sometidos a un control previo en granxa, aínda que todas contan cunha cualificación sanitaria especial, pero si a un exame exhaustivo unha vez chegan ao Icore. “Temos un protocolo moi estrito para a entrada, onde facemos pesadas, temperatura rectal, control de embigo, ecografía pulmonar e control de estado das feces”, detalla o veterinario responsable das instalacións.

Pago en función das condicións do animal

Un programa específico deseñado por Campoastur calcula en base a todos eses parámetros o valor do tenreiro, que se retribúe ao gandeiro con prezos distintos segundo as súas características para incentivar deste xeito o coidado neonatal nas granxas de orixe, un correcto encalostrado e unha alimentación adecuada.

“Hai unha escala de valor do animal en función do peso que trae e que determina o prezo, que despois ten un desconto ou non en función do estado sanitario que trae. Desta forma as ganderías ven recompensado o seu esforzo porque o retorno vai en función de como envíen ao tenreiro, para incentivar así o coidado nas granxas de orixe”, explica.

As ganderías ven repercutido no prezo a calidade dos seus tenreiros segundo un histórico de boas entradas

Os prezos oscilan tamén ao longo do ano, segundo as fluctuaciones do mercado, en base ás cotizacións semanais nos mercados de referencia. “Hai épocas do ano nas que hai máis demanda e o prezo sobe. Por exemplo, depende moito da parideira en Francia, cando esta baixa a demanda dos cebadeiros aumenta e o prezo sobe. Non temos un prezo estable todo o ano, tentamos modificalo o menos posible pero temos que ir acorde ao mercado, sempre procurando o interese da explotación de orixe”, insiste Rubén.

Transporte e toma de datos

Campoastur comprometeuse coas súas ganderías socias a facer a recollida dos animais todas as semanas para evitar unha sobrecarga de machos lactantes nas explotacións. O habitual é recoller aos tenreiros nas explotacións a partir de 15 días de vida buscando sempre optimizar o transporte e tentando traer varios animais dunha mesma gandería, tal como establece a normativa de transporte de animais.

Recollen animais de toda Asturias procedentes de ganderías socias de Campoastur, aínda que a maioría das explotacións atópanse nun radio de 50 quilómetros

Á chegada ás instalacións o traballo multiplícase, debido á exhaustiva revisión á que son sometidos os animais, a toma de datos de cada un deles e o seu envorcado ao programa informático de control e seguimento dos tenreiros durante o período de tempo que pasan no centro. “A captación de datos que facemos é individualizada de cada animal e chega moi ao detalle. Iso aumenta a carga de traballo. A parte administrativa é tamén importante, porque hai que facer as guías e dalos de alta e de baixa”, contan.

Lotes estables e homoxéneos

Unha vez chegan ao centro Icore e pasan o protocolo sanitario de entrada, os tenreiros son aloxados en grupos de aproximadamente 20 animais por parque. “Procuramos que non cambien de parque en todo o tempo que están aquí e se unha semana entran moitos animais e facemos dous grupos, dividímolos en función de como son os tenreiros en canto ao seu peso e estado sanitario para que os grupos sexan o máis homoxéneos posible e non haxa crecementos dispares, porque aínda que ti adaptes a curva de lactación á idade do tenreiro, os ciclos biolóxicos das patoloxías non van así; o animal de pouco peso e pouca idade pode padecer unha enfermidade vírica e o que ten máis peso á entrada porque chega con 3 ou 4 semanas pode cursar unha enfermidade parasitaria e infectar aos pequenos ou vir con máis problemas pulmonares, é dicir, as enfermidades que se poden atopar á entrada son distintas en función da idade”, aclara Rubén.

En animais de poucos días hai máis risco de diarreas e problemas dixestivos pero cando chegan máis maiores poden presentar problemas respiratorios e lesións na ecografía pulmonar

Os parámetros de peso e estado sanitario son tamén usados para o manexo posterior dos tenreiros. “Cando entran, asignámoslle a cada animal unha idade en función do peso e sobre eses parámetros axustamos a súa curva de lactación para a toma de leite na amamantadora, que finaliza normalmente aos 49 días”, explica Rubén.

Formulación do penso

Desde o primeiro momento os tenreiros teñen á súa disposición alimento sólido como complemento ao leite maternizado. Trátase dunha mestura de palla e alfalfa picada e cereais moídos en forma de fariña. “Levamos xa un tempo cun equilibrio na formulación despois de facer distintas probas iniciais. Ao principio empezabamos cun iniciador granulado antes de pasar ao penso de destete, pero ao non dar ningunha fonte de fibra iso pódeche ocasionar problemas, por iso agora usamos desde o principio esta mestura na que garantimos a achega de fibra mediante o uso de mestura unifeed. A fonte de fibra e o picado é importante para que o animal vaia desenvolvendo o rumen e non teña problemas de acedosis”, explica Rubén.

Subministran a mesma ración, composta por unha mestura de cereais moídos, palla picada e alfalfa, desde que entran nas instalacións ata que se van

Xunto coa dispoñibilidade de alimentación sólida desde o inicio, a calidade da auga é outro dos factores importantes para o desenvolvemento do tenreiro. “Limpamos moi a miúdo os bebedoiros, todos os días, mesmo dúas veces, porque con esta mestura mánchanse máis; o granulado é máis limpo. Ás veces máis que a beber, os tenreiros van a enxuagar a boca”, indica.

En función das colas de crecemento, arredor dos 55 días de estancia nas instalacións, os tenreiros pasan, xa destetados, á zona de alimentación seca. “Cando pasan e esa zona xa levan uns 10 días sen tomar leite e xa sabemos que comen uns 3 quilos de penso cada un e están perfectamente adaptados a esa alimentación”, aclara Rubén.

Con destino a cebadeiros de toda España

É a zona previa á saída, na que se organizan os lotes que se cargan con destino a cebadeiros de distintos puntos de España. En función da demanda, os tenreiros poden estar nesa zona entre 2 e 4 semanas, nas que “se transforman por completo; o crecemento aí é espectacular”, aseguran, con crecementos medios que alcanzan unha ganancia de peso de ata 1,4 quilos diarios.

O crecemento é máis plano ao principio e aumenta moito ao final, pero a media de ganancia de peso en todo o período de estancia nas instalacións de Bárcena del Mosteiro é de 830 gramos diarios.

Se se forza o crecemento dos tenreiros a base de penso pero sen meter a cantidade necesaria de fibra posteriormente eses animais non se comportarán igual no cebo

Os tenreiros mánchanse do Icore tras pasar entre 75 e 80 días de estancia no centro. Nese tempo gañan entre 50 e 60 quilos xa que entran con entre 45 e 50 quilos e saen con entre 110 e 115. Esa ganancia realízase sen forzar ao tenreiro para que o desenvolvemento do rumen sexa o adecuado para as seguintes fases de cebado.

O centro de Campoastur conta cun plan vacunal polo cal todos os tenreiros son inxectados cunha dose intramuscular para Mannheimia haemolytica e Cryptosporidium parvum

“Pola calidade superior que levan estes animais a respecto doutros que poida haber no mercado, temos clientes que nos acompañan desde o inicio. Son tenreiros que se comportan ben despois no cebadeiro, porque levan unha boa saúde intestinal e ruminal, boa saúde pulmonar porque se pon moita énfase no control da enfermidade respiratoria, tal como ecografía pulmonar, programa vacunal e moito interese na calidade do aire nas instalacións”, conta.

O Icore ten unha cualificación sanitaria especial, o que lles permite vender a outras comunidades, aínda que non traer tenreiros doutras procedencias. “Facemos precebo e podemos vender a cebadeiros de toda España”, destaca Rubén.

Deseño das instalacións

A nave que acolle o centro de destete de tenreiros de Campoastur era un antigo establo de leite dun socio da cooperativa que se xubilou. As instalacións foron reformadas por completo cun deseño de parques funcional pero que tivo que adaptarse ás condicións e medidas da nave. “Os parques teñen 9,5 metros de longo por 6 de ancho, dános case 58 metros cadrados por patio”, aclaran.

O aspecto sanitario témolo moi controlado e aquí están en condicións moi boas de cama e de espazo

Os técnicos da cooperativa priorizaron aspectos como a ventilación, para reducir a acumulación de amoníaco no ambiente e previr problemas respiratorios, ou a drenaxe, cunha pendente no formigón do chan que permite dispoñer dunha zona limpa e seca de descanso na parte posterior, onde os tenreiros se deitan, e unha zona de alimentación na parte dianteira, que dá ao corredor central polo que se repón o penso e o leite do sistema de amamantadoras automáticas. “Esa parte conta cunha drenaxe porque aí é onde máis manchan e onde está máis mollado porque é onde está o comedeiro e o bebedoiro e resulta a zona máis húmida de cada un dos patios”, explica Rubén.

A palla moi picada acumula o amoníaco e a humidade; a ideal é a que ten entre 10 e 15 centímetros de longo

Na cama usan palla picada, pero cun corte longo. “A palla moi picada absorbe a auga pero non permite que o líquido se vaia, polo que acumula o amoníaco e a humidade. A ideal é a que vén con 10 ou 15 centímetros de longo porque lle dá algo máis de estrutura e permite que enterren as patas. A parte de atrás, que está máis seca, cámbiase cada 3 ou 4 semanas e a dianteira cada semana ”, indica.

A medida que os distintos lotes se marchan con destino aos cebadeiros, os parques nos que estiveron son limpados e desinfectados antes de recibir a novos animais e unha serie de gandeiros da zona cos que chegaron a acordos recóllenlles cada 15 días ese esterco para abonar con el as súas fincas.

A presenza de moscas, sobre todo no verán, é un dos aspectos que están a tentar solventar

O establo conta unicamente con ventilación natural, o que supón un hándicap en aspectos como a presenza de moscas no verán. “Estamos moi enriba porque son un factor claro de transmisión de enfermidades respiratorias e xeran infeccións e ollos chorosos, a maiores da incomodidade que lles provocan aos animais”, indica Rubén. “A instalación de ventilación forzada serviría para mellorar neste aspecto, pero non só é o custo de colocar os ventiladores, despois está o consumo de luz cos custos actuais da enerxía”, engade.

Manga para facilitar o manexo e os tratamentos

Unha das novidades funcionais coas que contan as instalacións é unha manga de manexo de 80 centímetros de ancho que discorre pola parte posterior dos parques e que facilita o manexo dos animais en tarefas como a pesada, as revisións e tomas de temperatura ou a aplicación de tratamentos.

“Estamos moi pendentes das alertas das amamantadoras, cando nos indican que hai unha baixada de velocidade de consumo nun lote ou nun grupo concreto de animais pasámolos á manga e tomámoslles a temperatura para saber se esa baixada de consumo está motivada por unha febre”, explica o veterinario responsable das instalacións.

A manga é moi importante para o traballo diario cos animais e fai que non necesitemos trabadeiras

O Icore conta ademais cunha zona de enfermería, dotada de boxes individuais e á que son trasladados os animais que presentan algún tipo de patoloxía. Por exemplo, nestes momentos hai 330 animais no centro e só 3 están apartados por enfermidade.

Se o tenreiro se recupera nun par de días da enfermidade pode volver cos seus compañeiros de patio, pero se o tratamento se prolonga no tempo o normal é que ese xato finalice xa o seu período de crecemento separado do lote do que procede para evitar os problemas que xera a reintroducción destes animais nos grupos xa establecidos.