Galego
A rinotraquis infecciosa bovina (IBR) está amplamente estendida entre a cabana gandeira. Esta enfermidade ten gran relevancia en España e en concreto en Galicia, onde non se ve posible a erradicación a curto prazo. Ante isto, Galicia acolleu recentemente unha xornada internacional sobre esta enfermidade na que participaron relatoras de Alemaña e Irlanda, entre outros países.
Nesta reportaxe, coñeceremos a situación do país alemán, que foi declarado libre de IBR. Para explicar o caso alemán, o veterinario Karsten Donat, fai un repaso polos puntos principais da enfermidade, así como polos erros comúns que se cometeron. Pola súa banda, María Guelbenzu, de Animal Health Ireland, explica como desenvolveron o programa nacional, que está pendente de aprobarse, por parte dun grupo de implementación, formado por entidades privadas e públicas.
IBR en Alemaña
Sistemas de control
En Alemaña dispoñen de dúas estratexias de control de IBR na normativa. Por unha banda, a través de vacinas DIVA, que contemplan a proba gE-ELISA e a vacinación gE-marcada, é dicir, trátase dunha vacina que permite diferenciar os animais vacinados dos infectados.
Doutra banda, está a proba clásica, que abarca o virus completo ou gB-ELISA. “Con todo, hai unha diferenza: Con DIVA, nas grandes explotacións rexistráronse moitos seropositivos, mentres que coa proba clásica nas pequenas explotacións presentáronse poucos seropositivos”, indica o veterinario Karsten Donat.
En canto aos pros de DIVA, Donat indica que presenta síntomas clínicos baixos e seroprevalencia baixa. Trátase dun concepto sinxelo e coherente “e que ten un alto nivel de aceptación entre os agricultores, algo moi positivo”. É o mellor método para as grandes explotacións e para a fase inicial de control, con convivencia con animais infectados na granxa, ata o seu reemprazo.
En canto aos inconvenientes, necesítase un testeo individual, se se busca ter un bo resultado. No caso dos rabaños con máis dun 10 % de novas infeccións no último ano, aí si que pode ser necesario ter unha estratexia individualizada e especializada. Aínda así, “creo que este sistema non é necesario no caso de que haxa unha prevalencia baixa nas explotacións”.
Utilizan o sistema DIVA por dous motivos, primeiro para reducir as novas infeccións e logo para controlar o gando novo con gE+, para poder substituílo por gE-.
Alemaña atópase rodeada de países que non están libres da enfermidade e que non teñen normativa. Imaxe de Karsten Donat
Regulación nacional do BoHV1
Durante a exposición, concentrou os principais puntos da regulación de 2005. Primeiramente, fixouse que se realizasen probas obrigatorias para todos os rabaños (excepto os de engorde) e tamén se definiron os conceptos “cabana libre de IBR” e “gando libre de IBR”. Ademais, prohibiuse a venda de animais que nas probas dean seropositivo e fíxose necesario contar cunha certificación obrigatoria en caso de querer mover gando.
En canto á vacinación, só establecía a DIVA con inmunización primaria e reforzo cada seis meses. “A autoridade competente podía prohibir ou regular a vacinación”, indicou. No caso da lexislación en relación cun brote, alcanzouse un acordo de que un seropositivo nunha cabana non era un brote: Indica que ten que ser máis do 30 % de seropositivos nunha cabana.
Despois de 20 anos de actividades de control, os estados federados alemáns articularon unhas normativas. En primeiro lugar, foi Baviera, daquela Thuringia e logo o resto de estados federados. O último fíxoo en 2017. “Despois de garantir o estado libre de IBR, en 2018 puidemos ver que se mantivo este estado con casos sospeitosos, que baixaron co paso dos anos”, detalla o veterinario.
Hai en ocasións, que a aplicación dunha estratexia de vacinación básica non prevén eficazmente a infección
Thuringia e rabaños problemáticos
En 2008, no estado de Thuringia, onde traballa o profesional, rexistraron unhas 275 cabanas de gando positivas. Pero ao centrarse en cabanas de gando con máis de 30 cabezas positivas, o número reduciuse a 56 cabanas. “Desta maneira, estudar o que sucedía aquí era máis fácil e podíase traballar no que non funcionaba. Así, xunto connosco e as autoridades realizamos os traballos necesarios”. No 2012 xa alcanzaron unha incidencia de 0. Nese mesmo ano, estableceuse un sacrificio obrigatorio dos últimos 800 sero+.
Un ano máis tarde, en 2014, prohibiuse a vacinación contra a IBR en toda a rexión e tamén introducir gando vacinado. A finais de ano, realizaron 260.230 probas nas que se rexistraron 99 cabezas de gando sero+, unha porcentaxe de prevalencia “extremadamente baixa”. Así, solicitouse rexión libre de IBR en maio de 2014 e este status a en acadouse outubro”.
Estratexias de vacinación inadecuadas
Actualmente hai algunhas medidas de bioseguridade que son deficientes, segundo explica o experto. Así, realízase un comercio sen certificación oficial, adquírense portadores silenciosos ou prodúcense infeccións durante o transporte (transporte non separado segundo status IBR). “No tema dos transportes, en Baviera, que era un estado que se declarou moi rápido libre de IBR, atopamos unha asociación que lidaba cos casos novos. Detectaron un problema de control específico que tivo que ver coa reactivación do virus”.
Hai en ocasións, que a aplicación dunha estratexia de vacinación básica non prevén eficazmente a infección, por exemplo: Uso de vacina inactivada para a vacinación primaria, vacinación tardía en caso de alta presión infecciosa e outra infección ou vacinación simultánea que dificulta unha resposta inmunitaria adecuada (por exemplo, BVD, tricofitose). Tamén pode ser ineficaz con intervalos longos entre vacinacións de reforzo (rabaños de recría mantidos nun sistema de pastoreo extensivo). “É importante ter en conta estes factores, entre outros moitos”, puntualizou o profesional.
Necesidade da normativa
“Desde a miña perspectiva, é necesario dispor dunha normativa nacional obrigatoria. É a única forma de garantir o éxito, segundo a nosa experiencia”, resaltou Donat e engadiu que “hai que ter en mente o feito de que é como un maratón, que pode durar dúas décadas”.
O profesional destacou a importancia de ter unha estratexia xeral, “pero sempre coa posibilidade de adaptarse ás distintas condicións”. Para iso, considera importante dispor de toda a información necesaria e de todos os casos que hai nun Estado. Tamén puntualiza a relevancia dos custos, posto que roldan os 2-3 euros por cabeza e isto multiplicado por uns 15-20 anos, “un gasto considerable para os gandeiros”.
A flexibilidade da estratexia é outro dos puntos chave nos que puxo o foco o profesional, así como na formación: “Descubrín as ADSG e parécenme que son moi importantes para dar difusión e asesorar aos gandeiros sobre como actuar e que normativas están vixentes. A formación e información son moi importantes”. Como último punto, puxo o foco en motivar ás explotacións para que alcancen o status de “libre”, “quizais se poderían valorar uns incentivos”.
O deseño do programa nacional de Irlanda conta con tres fases: redución, erradicación e seguimento
IBR en Irlanda
Proposta pendente de aprobación
Irlanda, ao contrario do que sucede en Alemaña, non conta cun plan nacional de control aínda aprobado, pero na actualidade está a traballar nunha proposta. Para presentar esa iniciativa, desde Animal Health Ireland realizaron un estudo onde se pode observar a prevalencia da enfermidade por zonas e como afecta os rabaños e nas cabanas gandeiras.
María Guelbenzu explicou que a os requisitos que se fixaron para levar a cabo a proposta. Por unha banda, debe estar liderada pola industria “xa que é a encargada de elaborar as vacinas” e debe ofrecer un beneficio positivo. Tamén ten que estar aliñada cos requisitos da Lei de Sanidade Animal e facilitar as exportacións a outras rexións con programas de IBR recoñecidos pola UE ou libres de IBR. Doutra banda, debe garantir que os animais importados non representen un risco para o programa nacional e que, finalmente, logre a erradicación do IBR e o recoñecemento pola UE.
Fases do programa nacional
O deseño do programa nacional de Irlanda conta con tres fases que se deben seguir. Primeiramente, hai unha fase de redución na que se busca baixar a prevalencia usando vacina en rabaños infectados e identificar rabaños libres de enfermidade “nos que se poidan exportar animais, mentres non se dispón do programa oficial”. A fase de erradicación aplícase unha vez alcanzado o limiar de prevalencia do 10 % a nivel de rabaño e sempre aliñada coa Lei de Sanidade Animal Europea. Neste punto, xa se solicitará a probación do programa por parte da UE. Finalmente, a fase de seguimento na que, unha vez a UE recoñeza a Irlanda como país libre de IBR, farase un seguimento da enfermidade.
Desta maneira, na primeira fase realizarase unha investigación do estado de rabaño con mostras de granxas leiteiras (leite de tanque) e granxas de carne (mostra de sangue de varios animais). No caso do leite de tanque, se o resultado é negativo (proporción estimada de vacas seropositivas no rabaño de 0-15 %) fíxase o rabaño con baixa seroprevalencia. Mentres que se o resultado é positivo (proporción estimada de vacas seropositivas >15 %) rabaño de seroprevalencia media-alta.
O test realizarase a 30 animais seleccionados ao azar, preferiblemente maiores de 9 meses “para evitar así que teñan anticorpos maternos”. Realizarase IBR gE como marcador e ELISA para diferenciar entre vacinados e infectados. 0 ou 1 positivo será de baixa seroprevalencia e se ten >2 positivos determinarase rabaño de seroprevalencia media-alta.
A vacinación de todo o rabaño axuda a reducir o nivel de reactivación e novas infeccións nos rabaños infectados
Así, na proposta indican que para os rabaños de baixa seroprevalencia se apliquen test individuais, se eliminen os animais seropositivos e que finalmente se monitorice anualmente o estado do rabaño. Para os rabaños de seroprevalencia media-alta, é obrigatoria a vacinación de todo o rabaño e a monitorización en función da prevalencia e o risco que ten o rabaño. “Todo isto, sempre tendo en conta as regras de movemento de animais que se establezan na UE e nos países onde se exportan os nosos animais”, aclara.
Vacinas
A profesional lembrou que as vacinas non evitan que os virus causen infeccións limitadas, pero que son útiles para reducir os signos clínicos de IBR e reducir a eliminación do virus tras a infección e reactivación. “A vacinación de todo o rabaño axuda a reducir o nivel de reactivación e novas infeccións nos rabaños infectados e, en consecuencia, reducirá o número de animais positivos a IBR co tempo nun rabaño”, apunta María Guelbenzu.
Evolución da aplicación de vacinas en Irlanda. Imaxe de María Guelbenzu
En Irlanda só contan con vacinas marcadas desde 2004, que carecen da proteína gE. Ademais, para distinguir aos animais infectados dos vacinados fixaron próbaa DIVA (Differentiating Infected and Vaccinated Animals). “No ano 2023 puxéronse 3,16 millóns de vacinas, unha cifra inferior a outros por causas de comercialización. Estamos a investir unha chea de diñeiro en vacinas en Irlanda e podemos afirmar que vacinar a todo o rabaño é importante”.
Riscos e control do programa
Hai algunhas actividades que supoñen un maior risco para o control da IBR no gando. A primeira e máis importante, segundo explica esta profesional, é a compra e introdución de gando no país. Tamén mesturar o gando local con outro gando en pastos, feiras, mercados… Outro risco que destaca son os visitantes e o persoal que sae fóra da gandería.
Para realizar un control do programa desenvolveron un modelo matemático que denominaron Kerry Model. Trátase dun modelo adaptable no que recolleron unha representación realista de todo o sector gandeiro irlandés (todo tipo de rabaños, características de xestión e localizacións reais) e tamén simularon todos os animais do rabaño. Así, dos 100.000 rabaños e uns 6,5 millóns de vacas, recolle 5.000 rabaños e 350.000 vacas.
O sistema baséase en diferentes compoñentes: bioloxía, manexo e movementos e epidemioloxía. Desta maneira, poden observar como vai evolucionando a situación. “Pero aínda hai que mellorar o modelo xa que debe responder a preguntas como cantas doses de vacina serán necesarias? canto vai custar o programa? ou cantos test serológicos serán necesarios? Pero para iso seguiremos actualizando a información”.
Esta proposta están a traballala no grupo de implementación de Animal Health Ireland, formado por representantes das partes interesadas agrupadas en: organizacións de agricultores, procesadores lácteos e de carne, axencias do goberno, compañías de IA e servizos profesionais.
Cabe puntualizar que esta empresa público-privada funciona como unha asociación sen ánimo de lucro, cunha variedade de partes interesadas do sector privado provenientes de múltiples sectores e que traballan en asociación con axencias gobernamentais e estatais. Así mesmo, ser parte interesada leva unha responsabilidade financeira para os membros. Desta maneira, o grupo que se encarga de estudar o programa nacional da IBR xa conta coa proposta, así como con diferentes iniciativas para complementala e ampliala. “Agora só queda que a estuden e a aproben cos matices que consideren”.
