Galego
Os gandeiros de vacún de leite son plenamente conscientes dos múltiples desafíos que implica manter unha produción constante ao longo do ano. Factores como a calidade da forraxe, o estado sanitario do rabaño, o manexo reprodutivo ou a alimentación son determinantes para alcanzar un rendemento óptimo.
A estes desafíos súmase, cada verán, un factor ambiental que pode comprometer seriamente a produtividade: o estrés por calor. As altas temperaturas propias da época estival, combinadas con niveis elevados de humidade ambiental nalgunhas rexións, supoñen un esforzo adicional para que os animais manteñan o seu equilibrio fisiolóxico.
Sen unha intervención adecuada, estas condicións poden traducirse nunha diminución do consumo de alimento, unha baixada na produción de leite, un maior risco de enfermidades e aumento do fallo reprodutivo.
Que é o estrés por calor?
O estrés por calor prodúcese cando as condicións ambientais, principalmente a temperatura e a humidade, impiden que a vaca disipe a calor corporal que xera de forma natural, o que provoca un desequilibrio térmico.
Por este motivo, é fundamental ter en conta ambos os factores, e non unicamente a temperatura, para poder valorar con precisión o nivel de #estrés #térmico ao que están expostos os animais.
De feito, con humidades relativas do 60 % e temperaturas de só 25 °C, as vacas xa poden situarse dentro do rango de estrés térmico, segundo os índices comunmente utilizados en produción leiteira.
Que respostas xera o estrés por calor nos nosos animais?
-Redución da inxesta de materia seca: Non debemos esquecer que o rume é unha cuba de fermentación, nela a flora ruminal degrada a ración e nese proceso, ademais de nutrientes para a vaca, obtense calor. En condicións de estrés por calor, o animal reduce a súa inxesta co fin de diminuír a súa temperatura corporal. Esta redución impacta directamente no animal e no seu balance enerxético.
-Aumento do gasto enerxético en disipar calor: Cando unha vaca está exposta ao estrés por calor, destina unha parte considerable da súa enerxía metabólica a manter a homeotermia. Este proceso inclúe o incremento da frecuencia respiratoria, a sudoración (aínda que limitada en bovinos) e o desvío do fluxo sanguíneo cara á periferia para favorecer a disipación de calor. Segundo diversos estudos (West, 2003; Bernabucci et ao., 2010), este esforzo termorregulador pode representar entre un 20 % e un 30 % do gasto enerxético total do animal durante episodios de calor intensa, reducindo a enerxía dispoñible para funcións produtivas como a síntese de leite ou a reprodución.
-Redución do fluxo sanguíneo intestinal e resposta inflamatoria: Durante o estrés por calor, o organismo prioriza a disipación térmica redirixindo o fluxo sanguíneo desde órganos internos cara á pel e as extremidades. Como consecuencia, redúcese a irrigación do tracto gastrointestinal, o que compromete a integridade da mucosa intestinal. Este fenómeno incrementa a permeabilidade intestinal, permitindo o paso de endotoxinas e outros patóxenos ao torrente sanguíneo. A presenza destas substancias desencadea unha resposta inflamatoria sistémica, que agrava o estado de estrés do animal e pode afectar negativamente a función hepática, a inmunidade e o rendemento produtivo. Estudos como os de Hall et al. (2001) e Lambert et al. (2002) documentaron esta fervenza de eventos como un factor clave na fisiopatoloxía do estrés térmico en ruminantes.
-Perda de potasio e desequilibrio electrolítico: durante os episodios de estrés por calor, o aumento da sudoración e a hiperventilación favorecen a perda de electrolitos esenciais, especialmente potasio (K+), a través da saliva, os ouriños e a suor. Este mineral é clave para funcións vitais como a contracción muscular, a motilidade ruminal e o equilibrio acedo-base. Unha diminución nos niveis de potasio pode provocar hipopotasemia, con signos como debilidade muscular, redución na rumia e menor consumo de alimento. Ademais, o desequilibrio electrolítico compromete a capacidade de resposta ao estrés e pode agravar trastornos metabólicos como a acidose. Investigacións como as de Schneider et al. (1988) e Wheelock et al. (2010) subliñan a importancia de monitorizar e suplementar potasio en dietas durante os meses de calor.
-Baixada da inmunidade: O estrés por calor é un estresor que estimula a liberación de cortisol, unha hormona que, en niveis elevados e sostidos, deprime a resposta inmunitaria. Isto reduce a eficacia das defensas do organismo e aumenta a susceptibilidade a enfermidades como mastite, metrite ou problemas respiratorios. A relación entre estrés térmico, cortisol e inmunosupresión está amplamente documentada na literatura científica.
-Impacto na reprodución: O estrés por calor altera o equilibrio hormonal necesario para a función reprodutiva. Diminúe a secreción de hormonas clave como a LH e o estradiol, o que afecta á ovulación e á calidade do folículo. Ademais, reduce a taxa de detección de celos, incrementa o número de servizos por concepción e eleva o risco de perdas embrionarias temperás. Estudos como os de Hansen (2007) e Wolfenson et al. (2000) evidencian como as altas temperaturas reducen a fertilidade, especialmente en vacas de alta produción.
-Alteracións na conduta: As vacas baixo estrés térmico modifican o seu comportamento para minimizar a acumulación de calor. Obsérvase unha redución na actividade física, menos tempo dedicado ao descanso e á rumia, e un aumento do tempo que permanecen de pé, xa que esta postura facilita a disipación de calor corporal. Tamén tenden a concentrarse nas zonas máis frescas ou ventiladas da nave, o que pode xerar amontoamento localizado, aumentando o risco de lesións, problemas sanitarios e competencia polo alimento ou a auga. Ademais, adoitan consumir a maior parte do alimento nas horas máis frescas do día e evitan a exposición directa ao sol. Estes cambios, aínda que adaptativos, afectan negativamente ao benestar, á eficiencia alimentaria e á produción leiteira.
Manexo nutricional fronte ao estrés por calor
Aínda que en gandería os problemas adoitan ter múltiples causas, e o estrés por calor require un enfoque integral, este artigo céntrase en como o manexo nutricional pode axudar a mitigar os seus efectos.
-Optimización da proteína na ración: O metabolismo das proteínas xera unha cantidade considerable de calor durante a dixestión. Por iso, axustar o contido e a degradabilidade da proteína permite reducir a carga térmica asociada ao metabolismo. O uso de fontes de nitróxeno de liberación controlada pode favorecer o equilibrio microbiano no rume e mellorar a dixestión da fibra sen necesidade de elevar o contido proteico total. Isto axuda a diminuír o risco de acidose ruminal e o gasto enerxético derivado da eliminación de nitróxeno non aproveitado.
-Uso de lévedos vivos: Os lévedos activos contribúen a estabilizar o pH ruminal ao promover o desenvolvemento de bacterias consumidoras de lactato. Ademais, favorecen a dixestión da fibra e estimulan a actividade microbiana mesmo en condicións de estrés térmico. Como resultado, poden mellorar a inxesta e a eficiencia alimentaria, aspectos especialmente críticos durante os meses calorosos.
Axustes nutricionais ben dirixidos poden ter un impacto significativo no benestar e nos resultados zootécnicos durante os períodos de altas temperaturas
-Favorecer a integridade intestinal: Mellorar a cohesión do epitelio intestinal contribúe a reducir a permeabilidade a patóxenos e endotoxinas. Isto diminúe a activación da resposta inflamatoria e a secreción excesiva de mucina, favorecendo unha mellor absorción de nutrientes e unha maior estabilidade dixestiva.
-Microminerais en forma orgánica: Os microminerales orgánicos presentan maior biodisponibilidade que os seus equivalentes inorgánicos. A súa suplementación contribúe a reforzar o sistema inmunitario, en particular a saúde da glándula mamaria, a mellorar a resposta antioxidante do organismo e a favorecer a integridade da mucosa intestinal.
-Calidade e seguridade dos alimentos: Asegurar a calidade e seguridade dos alimentos é importante, pero vólvese especialmente relevante en épocas de estrés por calor, xa que os microorganismos e micotoxinas presentes en materias primas mal conservadas poden acentuar a inmunosupresión. O uso de alimentos en bo estado e de adsorbentes de micotoxinas de amplo espectro é clave para protexer a saúde intestinal e manter o rendemento en ambientes desafiantes.
O estrés por calor non se pode evitar, pero si xestionar de maneira eficaz. A adaptación estratéxica da nutrición é unha ferramenta clave para preservar a saúde, o rendemento produtivo e a eficiencia reprodutiva do rabaño. Axustes nutricionais ben dirixidos poden ter un impacto significativo no benestar e nos resultados zootécnicos durante os períodos de altas temperaturas.
Control OJD
