Estratexias sanitarias fronte ás tres enfermidades que máis preocupan na gandería europea

A febre aftosa, declarada de xeito puntual en Centroeuropa, a EHE e a língua azul son as tres enfermidades que a día de hoxe máis preocupan na gandería europea. Baixo o título “Servizos veterinarios e cooperativas”, a Asociación Galega de Cooperativas Agrarias (AGACA) organizou unha xornada formativa na que se abordou a situación sanitaria en Galicia e en Europa fronte esas tres doenzas.

A escaseza de xovencas en toda Europa está moi vencellada ás restricións de movementos de gando por causa de diferentes doenzas animais. Por eso, Jesús J. Orejas, xefe de Sanidade Animal da Consellería do Medio Rural, quixo facer un repaso da situación actual e a evolución da Febre Aftosa, a EHE e a Lingua Azul.

En toda Europa faltan xovencas polo impacto das enfermidades e as restriccións ós movementos de gando

Estratexias
No caso da Febre Aftosa, a estratexia sanitaria da UE pasa pola súa erradicación, mesmo coas medidas máis contundentes como os sacrificios masivos.

Para a Lingua Azul, os estados membros da UE teñen liberdade para elexir que estratexia aplicar para combatela e a erradicación pasaría polas vacinas. E para a EHE non hai aínda unha estratexia europea definida porque ata hai pouco era considerada exótica e non afecta en todos os países.

O que si, as tres son de Declaración Obrigatoria, isto é, calquera profesional do sector ten obriga de comunicar os casos sospeitosos ou confirmados que detecte.

Orejas sinalou as similitudes entre EHE e Lingua azul. Ámbalas dúas son víricas, transmitidas por vectores (insectos nos dous casos) e detectáronse diferentes seroptipos. A Lingua Azul ten 27 diferentes e o que está presente en Galicia é o denominado S4. Da EHE hai por agora 7 serotipos e o gando galego vese afectado polo S8. Aínda que as dúas afectan a rumiantes, a Lingua Azul incide máis en ovinos e a EHE en bovinos.

Outra característica común é que son infecciosas pero non contaxiosas, non supoñen un risco para a seguridade alimentaria, entre decembro e abril baixa a súa incidencia pola ausencia de insectos e non son zoonóticas, é decir, non se contaxian as persoas.

Un problema é que os insectos que as causan desprázanse en enxame e a grandes distancias (ata 400 quilómetros).

Lingua azul: situación en España e Galicia
En España chegaron a estar presentes ata 4 serotipos da Lingua Azul. A base de vacinacións, conseguiuse erradicar dous deles (o 1 e o 4) pero os outros dous (o 3 e o 8) están persistindo máis polas dificultades de obter suficientes vacinas eficaces. Para este ano cambiouse a estratexia de erradicación pola de protección dos animais e o que se está a facer é seguir vacinando e limitar o movemento de gando dos territorios afectados.

No caso galego, a profilaxe individual pasa polo uso de insecticidas e repelentes, a desinfección de instalacións, a limitación de acceso á explotación e a retirada da maleza que pode acubillar o insecto.

No nivel xeral, recoméndase vacinar, desinsectar os animais, os vehículos e os mercados de gando e manter a vixilancia fronte a novos serotipos. En 2024 vacináronse 971.000 bovinos e 124.000 ovinos.

EHE
Respecto da EHE, Orejas lembrou os principais síntomas (coxeiras, dificultades respiratorias, falta de apetito, lesións en mucosas e ubres…) e informou de que o pasado ano houbo en Galicia 2.232 explotacións afectadas, con 5.303 animais que deron positivo, dos cales morreron 730. E das 54 comarcas veterinarias, tan só 9 se viron libres de afectación, 8 delas na provincia da Coruña e 1 en Pontevedra. A estratexia actual de protección, tanto individual como xeral é a mesma que no caso da Língua Azul.

Ademais, constatouse que canto máis vello é o animal, máis síntomas presenta.

Tan só 9 das 54 comarcas veterinarias galegas estiveron libres de focos de EHE no 2024. (Jesús J. Orejas, xefe de Sanidade Animal da Consellería do Medio Rural)

Orejas comunicou que os estudos de seroprevalencia e de persistencia vacinal que está a realizar o seu departamento permiten pensar que a inmunidade aumentará ao longo deste ano. Ditos estudos van reflectindo a presenza de anticorpos no 80% das vacas das explotacións analizadas.

As Agrupacións de Defensa Sanitaria, un paraugas contra as infeccións

A intervención de José Ansoar, director da Unidade Láctea da cooperativa Aira, centrouse nas Agrupacións de Defensa Sanitaria Gandeira (ADSG). Son asociacións de gandeiros que perseguen a prevención de enfermidades contaxiosas mediante plans zoosanitarios. En Galicia existen 63, das que 47 son do sector bovino. No caso de AIRA, tiveron que reformularse as ADSG para poder dar cobertura a gandeiros que non son socios da cooperativa. Dese xeito, lógrase unha maior cobertura fronte as infeccións.

Entre as funcións que desenvolven, explicou Ansoar, destaca a vixilancia mediante mostreos en sangue, leite en tanque e mostras de doenzas que puideran ser causadas por infeccións. Os gandeiros reciben formación continua e adhírense os programas de desparasitación e vacinación, creando un rexistro sanitario unificado que mellora a trazabilidade.

A pertenza ás ADSG proporciona un status que leva a unha mellor e máis áxil comercialización dos produtos da explotación. (José Ansoar, Cooperativa AIRA)

Outros beneficios que proporcionan as ADSG teñen que ver co plano económico. Os seus membros teñen un desconto de ata o 10% nos agroseguros, reciben unhas indemnizacións un 10% máis elevadas en sacrificios obrigatorios e o seu status sanitario facilítalles unha comercialización máis doada e segura, ao tempo que lles posibilita, no caso de AIRA, que o seu leite vaia para exportación.

Ansoar sinalou que as accións preventivas propias das ADSG levan a que se atallen tamén outras doenzas grazas a observación continua. Así, ademais das doenzas infecciosas, as mostras que recollen os veterinarios permiten coñecer a causa e mesmo o tratamento axeitado para problemas reprodutivos ou dixestivos. A ADSG de AIRA conta con cinco veterinarios en exclusiva e abrangue 390 explotacións.

Nesta anualidade realizaron 4.118 visitas sobre unha cabana de 30.000 unidades de gando maior e practicaron 47.000 analíticas.

O sistema de receita electrónica EVET que empregan en AIRA foi o tema da ponencia de Marcos L. Temes, técnico da cooperativa. Trátase dunha plataforma que leva funcionando dende 2019. As vantaxes que ofrece a socios e veterinarios están nunha mellor localización e estruturación da información, a práctica desaparición do papel, a simplificación do reporte de antibióticos, a adaptación a móbil e ordenador e a integración no libro de tratamentos de AIRA.

Temes fixo unha explicación detallada do funcionamento da plataforma cun caso práctico grazas a información cedida pola gandería Explotacións Carboeiro, de Taboada. Ademais das propias funcións de EVET, hai unha integración con outras plataformas que facilitan ampliar a información ou axilizar os trámites, como son OVGAN, ERP, PRESVET, SITRAN e VADEMECUM.

Pautas de bioseguridade en granxas

A xornada rematou coa intervención de Teresa Saura, veterinaria do departamento de calidade de AGACA. A bioseguridade en explotacións bovinas foi o tema exposto. Son unha serie de prácticas para impedir que unha enfermidade entre na explotación ou, se xa está dentro, evitar que saia e se siga espallando. A bioseguridade ten tres aspectos fundamentais: illamento e segregación, limpeza e desinfección.

En base a eses tres aspectos, tómanse medidas tendo en conta o tipo de actividade da explotación, a súa localización e a capacidade de investimento. E todo considerando que as vías de entrada de enfermidades e infeccións nas granxas son moitas e de moi diferentes características.

Saura dividiu as medidas de bioseguridade en activas e pasivas. As pasivas están relacionadas co deseño e ubicación das instalacións e definen dúas zonas: sucia (1 quilómetro de contorna e entradas) e limpa (naves, lugares de muxidura e áreas intermedias). Un exemplo de intervención sería ter separada a enfermería da sala de parto, algo que non sucede con frecuencia pero que evitaría posibles contaxios entre animais enfermos e animais sans pero debilitados polo parto.

Entre as medidas activas, destacan a colocación de valados perimetrais e a restrición e control de entrada de persoas e vehículos. Pódense habilitar zonas de aparcamento, colocar arcos ou pediluvios de desinfección…E tamén hai que facer un seguemento rigoroso de todo o gando que se incorpora á granxa.

Saura recomendou concentrar as visitas nos luns, porque despois de pouco traballo na fin de semana é máis probable que os vectores de infección sexan máis baixos nos visitantes. Tamén é fundamental exercer un control absoluto sobre toda a auga que se emprega na explotación. Dende a de consumo ata a de limpeza. E hai que vixiar os lugares dos que procede e todos os circuítos que percorre.

Saura puxo fin ao acto lembrando que aves, insectos e roedores son importantes elementos de entrada de pragas e enfermidades. Para combater as aves, é preciso impedirlles o acceso á comida e auga do gando, destruir os niños que se localicen e empregar repelentes mecánicos e químicos.

No caso dos insectos, pódense colocar mallas mosquiteiras, cómpre retirar o esterco coa maior frecuencia posible e hai que evitar as perdas de auga. Para os roedores, ademais da limpeza e ventilación, é preciso non amorear lixo e utilizar velenos, trampas e cepos.

O acto estivo enmarcado dentro da Rede Eusumo, que promoven a Xunta de Galicia e o Ministerio de Traballo.