“En España cultivamos vide desde hai máis de 4.000 anos e fomos os primeiros en globalizar o viño”

Entrevista a Miguel López Estebaranz, autor de “España y Portugal, el mayor viñedo del mundo”. Destaca que a vide se cultiva na Península Ibérica desde fai uns 4.000 anos ou que o concello de Ribadavia xa ditou en 1594 as primeiras leis de protección dunha indicación xeográfica en España

Publicidade
“En España cultivamos vide desde hai máis de 4.000 anos e fomos os primeiros en globalizar o viño”

Miguel López Estebaranz, autor de “España y Portugal, el mayor viñedo del mundo” y fundador de DIAITA. Foto: Rosa Rodríguez

A Península Ibérica é unha dos berces da vide a nivel mundial. De feito, no xacemento de Atapuerca xa se atoparon restos de poles de videira silvestre de até 780.000 anos de antigüidade.

Para coñecer a riquísima historia vitivinícola de España e Portugal, os primeiros países en globalizar o comercio de viños, Miguel López Estebaranz, autor y fundador de DIAITA, acaba de publicar “España y Portugal, el mayor viñedo del mundo”.

¿Que te levou a pór en valor a importancia do sector vitivinícola ibérico a través deste libro?
Coñeciamos a gran transformación na calidade do viño en España e Portugal das últimas décadas e non entendiamos por que non estaba a ter unha maior repercusión no fortalecemento económico do propio sector, especialmente, no caso de España.

Chegamos á conclusión de que existía un déficit importante de coñecemento. E puxémonos a traballar. Queriamos terminar de comprender o territorio para poder contar a súa historia dunha maneira orixinal e estratéxica. Sabiamos que se queremos recuperar e ampliar a cultura do viño, tiñamos que lograr obras atractivas para un público o máis amplo posible e empezar cunha obra de síntese parecíanos bastante recomendable.

O resultado xa o coñecedes. Unha publicación holística e visual cun enfoque literario que rende homenaxe, en xeral, á cultura da península e dos seus arquipélagos, e, de maneira especial, aos principais actores do “milagre do viño español e portugués”: as mellores adegas, aquelas capaces de elaborar grandes viños, e as denominacións de orixe. Pero a obra, ademais, pon en valor de forma integral a historia e xeografía vitivinícola dunha rexión do mundo privilexiada que, de novo, brilla con luz propia.

“En España a vide leva cultivándose desde hai uns 4.000 anos”

¿Poderíase dicir que o viñedo ibérico é un dos máis antigos do mundo? Desde cando hai rexistros?
A orixe ou orixes da vitivinicultura son aínda incertas, porque se amplían con cada novo achado. O descifrado até a data: 8000 anos de historia mundial do viño e 4000 na península ibérica. Así, mentres as sementes de vide cultivada máis antigas de España e Portugal -as achadas nos vales do río Tajo e do Sado- datan do 2000 a.C., as máis antigas do mundo -as de Shulaveri Gora, en Xeorxia- corresponden ao 6000 a.C.

Porén, a vide silvestre (Vitis vinífera L. silvestre) tivo sempre na península ibérica un dos seus mellores refuxios e non é descartable que a vitivinicultura empezase aquí moito antes do que hoxe sabemos. En Atapuerca (Burgos), por exemplo, atopáronse poles de vide silvestre de até 780.000 anos de antigüidade. En consecuencia, a marxe de tempo para novos descubrimentos é enorme. Por que non alentalos? O que cremos, e sabemos desde determinada data, é que os habitantes locais seleccionaron a vide entre as distintas lianas polas súas ricas uvas para o consumo directo, a vinificación e o cultivo. E ao longo dos séculos cruzáronas con variedades fenicias, gregas e romanas, obtendo moitas das variedades actuais de Vitis vinífera L. sativa (vide cultivada).

 “En Atapuerca atopáronse poles de vide silvestre de até 780.000 anos de antigüidade”

Cales son os antecedentes das denominacións de orixe actuais?
As Ordenanzas Municipais de Ribadavia de 1594 están recoñecidas pola Organización Mundial da Propiedade Intelectual como as primeiras leis de protección dunha indicación xeográfica no dereito español.

Pero atrévome a afirmar que as de Ribadavia non é un caso illado. Se investigásemos os antecedentes de calquera denominación relevante en canto á calidade dos seus viños e viaxásemos ao período ou períodos de maior esplendor, atopariámonos con toda probabilidade con algún tipo de regulación que, co obxecto de evitar fraudes, delimitaría determinadas zonas de produción, protexendo os intereses tanto dos produtores como dos consumidores.

 “As Ordenanzas Municipais de Ribadavia de 1594 son as primeiras leis de protección dunha indicación xeográfica en España”

Regresando á legalidade vixente, na publicación “España y Portugal, el mayor viñedo del mundo” incluímos tamén o ano de aprobación das 124 denominacións de orixe actuais. A denominación Porto-Douro, creada en 1756 a partir da da Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro, é a máis antiga, non só de España e Portugal, senón do mundo.

Mapa das Denominacións de Orixe vitivinícolas de España e Portugal. Foto: DIAITA

Mapa das Denominacións de Orixe vitivinícolas e coas mellores adegas de España e Portugal. 

Como evolucionou o viño español e portugués ao longo da historia?
A vitivinicultura no maior viñedo do mundo ben merece mil libros máis, porque a súa xeografía e historia están inzadas de bos viños. Se a vitivinicultura nace celtíbera, o certo é que son os fenicios e os gregos os primeiros en converter aos viños peninsulares en produtos estrela do Mediterráneo. Os de Ampurias (Emporiae), Rosas (Rhode), Eivissa (Ibo-im), Málaga (Malaca), Cádiz (Gadir), Huelva (Onoba), Setúbal, Lisboa (Olissipo) ou Figueira da Foz (Santa Olaia) son símbolos de distinción. Máis tarde, cartaxineses e romanos son os responsables da democratización do viño. A expansión a gran escala do viñedo fai que cada cal teña a súa “emina”. E se na República os itálicos son os preferidos, desde os inicios do Imperio Romano os de Hispania dominarán o mercado. Os de Baleares, Cádiz, Calatayud, Douro, Maresme, Sagunto ou Tarragona, entre outros, son moi apreciados.

O viño é unha necesidade e continúao a ser tras a caída do Imperio. Os códigos de Eurico e de Recesvinto asumen a cultura e o dereito romano relativos ao viño e a igrexa, depositaria do coñecemento, ademais de atesourar viñedos, prescribe dietas cun maior ou menor número de copas de viño.

 “Españois e portugueses son os responsables da globalización da vitivinicultura”

No Tres Culturas, xa sexa por necesidade ou por pracer, o viño corre xeneroso en tabernas e fogares dunha sociedade complexa. E na Era dos Descubrimentos, españois e portugueses son os responsables da globalización da vitivinicultura. Unha época dourada para os viños de Alacante, Xerez, Ribadavia, Porto, Canarias e Madeira. Tras a cal, chega A Ilustración. O progreso? Por desgraza, non. O proteccionismo, as guerras e a fame non o favorecen. Aínda así, continúa o desenvolvemento de Porto-Douro e Madeira grazas ao Tratado dos Panos e os Viños e as misións españolas en California aluman os inicios da vitivinicultura californiana de hoxe.

No Romanticismo, a paixón e a ciencia entran en xogo. A modernidade chegou e unha nova época dourada para algunhas denominacións tamén. Xerez revoluciona con “criaderas” e “soleras”, Rioxa prospera, Penedès pon os seus alicerces e Madeira, Pico e Porto viven no esplendor. Pero o tempo pasa e a Belle Époque toca á porta e tórnase en pesadelo. A filoxera destrúe 1.200.000 hectáreas de viñedos en España e máis de 100.000 en Portugal. E, aínda que a cooperación logra debuxar un novo mapa do viño, o peor está por chegar. A Guerra Civil e a posguerra afunden a España na miseria e condenan a non poucos viñedos. En Portugal o viño mantén a súa importancia, pero a calidade media, como en España, é baixa. Todo está por facer.

Por fortuna, a Revolución dos Caraveis e a Transición española inician a penúltima revolución: a da calidade. Portugueses e españois avanzan cara á diferenza e a excelencia no viño. Unha revolución ecolóxica, tecnolóxica e enoturística permítelles conquistar e reconquistar novos e vellos terruños e estilos de viño. O inicio dunha nova época dourada? Desde logo que si, porque tras décadas dunha silenciosa revolución elabóranse grandísimos viños en toda a súa xeografía. Así que non nos confunda o prezo e gocemos do extraordinario momento e valor dos viños españois e portugueses.

Que similitudes e diferenzas detectastes entre o viño en España e Portugal?
Máis aló de que cada viño portugués, como cada viño español, reflicta unha natureza particular, ambos os países comparten xeografías: a península ibérica e a Macaronesia. Características xeolóxicas, climáticas e hidrografías comúns e en consecuencia, similitudes.

“En Portugal o medio rural e o viño sempre foron unha prioridade. En España, non tanto”

Pero ao mesmo tempo, unha gran diversidade interior, con moitas diferenzas tamén. Aínda que as máis importantes sexan as institucionais e as culturais. En Portugal o medio rural e o viño sempre foron unha prioridade. En España, non tanto. Mentres os portugueses, independentemente da marcha da súa economía, mantiveron consumos de viño altos, en España produciuse un descenso ininterrompido até os 20 litros per cápita e ano da actualidade, moi por baixo do resto de países produtores. O viño en España e en Portugal non debería ser nunca unha cuestión susceptible a modas, senón un aceno de identidade, ben arraigada e preservada, da nosa cultura ibérica e da nosa dieta mediterránea. A realidade é que en España se perdeu unha parte moi significativa da cultura do viño e aínda que custe, o intelixente sería recuperala.

Como valora a riqueza de variedades autóctonas de vide da península ibérica?
A península ibérica, xunto á itálica e ao Cáucaso Sur -Xeorxia, Armenia e Acerbaixán- son as rexións naturais do mundo cunha maior diversidade xenética da vide. Máis de 500 variedades distintas atesouran España e Portugal. A inmensa maioría son autóctonas, unha parte compartidas e outra menor de variedades foráneas. Portugal preservou mellor a súa riqueza e tena máis repartida. Na quinta parte do viñedo ibérico, 344 variedades fronte ás 175 plantadas en España, onde ademais as 7 principais acaparan o 70 % da superficie do viñedo.

Tempranillo, Bobal, Monastrell, Garnachas, Amarela, Castelao, Mencía, Tourigas, Graciano, Juan García, Prieto Picudo, Rufete, Cariñena, Cabernets, Merlot, Syrah e Listanes son as variedades tintas máis coñecidas e recoñecidas en España e Portugal. Airén, Arinto, Cayetana, Viura, Moscateles, Palominos, Albariño, Godello, Loureiro, Malvasías, Parellada, Treixadura, Verdejos, Fernão Pires, Hondarrabi Zuri, Pedro Ximénez, Chardonnay, Siria e Xarello as brancas.

Francia, Italia e tamén Portugal desenvolveron un potente sector enoturístico que contribúe a dar valor aos seus viños. ¿Esquecémonos en España de pór en valor a historia dos nosos viñedos e viños, e do medio rural en xeral?
España vai por detrás, pero chega con forza. O investimento en enoturismo en España está a ser alto. E aínda que reverter tendencias é sempre difícil, a produción de viños de calidade e o enoturismo alentan a esperanza no medio rural, xa que non só xeran valor engadido, senón que contribúen a dignificar e prestixiar as distintas zonas.

O enoturismo é viaxar a través de encantadoras paisaxes e degustar grandes viños; é descubrir e gozar as distintas maneiras de entender a contorna e a vida mesma. É por isto que, sendo o enoturismo parte tamén da solución ao despoboamento do medio rural, é sobre todo unha consecuencia da súa revitalización: a da súa vitivinicultura e a da súa economía.

“Para desenvolver o enoturismo fai falta traballar máis de forma integral e en produtos integrados de impacto internacional”

En calquera caso, o enoturismo en España e Portugal ten un enorme potencial e a evolución dos viaxeiros e visitantes a algunhas denominacións, caso de Xerez, Penedès ou Ribera del Duero así o demostran. Por suposto, cómpre traballar máis de forma integral e en produtos integrados de impacto internacional, como con gran éxito levan anos facendo en Portugal na ruta de Porto-Douro.

Enzo Milo visitando uns viñedos en Medina del Campo

Miguel López Estebaranz, autor do libro e fundador de DIAITA, visitando uns viñedos en Medina del Campo. Foto: Rosa Rodríguez

Que retos ves para o sector do viño español nos próximos anos?
Tentar ser o que se é en potencia. Este é o meu punto de vista e directriz para o maior viñedo do mundo. E serviría para incrementar o valor engadido do viño español. É importante que se entenda que o viñedo en España (tamén en Portugal) caracterízase por unha enorme diversidade e uns rendementos moi baixos, consecuencia do clima, a altitude e orografía e uns solos, en xeral, pobres. Isto pode determinar unha viticultura máis custosa, pero tamén uns froitos moi sans de maior calidade. O lóxico sería respectala e en adega tratar de alcanzar o potencial de cada tipo de uva elaborando unha ampla variedade de viños de calidade.

Pois ben, durante moito tempo e aínda hoxe, nunha parte demasiado considerable, xógase ao contrario: ao granel. Unha herdanza longa e penosa dun cooperativismo a gran escala de época franquista. O resultado? O prezo medio de viño máis baixo do mercado mundial (cinco veces inferior ao do viño francés). A produción de graneis restou e resta valor e cultura ao mercado do viño en España. Ao tempo, segue lastrando o seu desenvolvemento e afea a imaxe dun país de viños extraordinarios.

“A venda a granel lastra o desenvolvemento e afea a imaxe do viño español”

A procura da diferenza é o enfoque acertado e a reconversión gradual dos graneis, xunto ao desenvolvemento do enorme potencial enoturístico, serán, sen dúbida, as dúas medidas de maior impacto e percorrido. Pero só se se aposta por unha cultura do viño “con MAIÚSCULAS” lograrase acurtar os tempos e obter os resultados óptimos que sirvan para fortalecer e facer medrar ao sector. Avanzar en catro liñas principais antóllaseme imprescindible:

1/ Coñecer, contemplar, entender, protexer, investigar e mellorar a enorme riqueza do patrimonio natural e cultural das diferentes paisaxes vitivinícolas e tratar de adaptalas ao cambio climático, apostando cada vez máis polo cultivo ecolóxico e biodinámico.

2/ Saber, aprender, experimentar, integrar, innovar, ensinar e aplicar técnicas, métodos e tecnoloxías en campo e adega encamiñadas á calidade e diferenciación das producións vitivinícolas de cada “terroir”.

3/ Crear, crer, deseñar, divulgar e seguir traballando e promovendo programas, plans, empresas, proxectos e contidos que contribúan a divulgar os valores da cultura do viño a través do enoturismo, a gastronomía e a alimentación como parte esencial, saudable e espiritual da dieta mediterránea.

4/ A salvagarda institucional do viño como rasgo de identidade e patrimonio nacional, reflectida na lexislación e a súa fiscalidade, así como en programas e campañas especiais de promoción dun consumo responsable.

Por suposto, para avanzar en cada liña, deberanse abordar infinidade de obxectivos e medidas concretas, por exemplo, múltiples prácticas de conservación e mellora de chans, a recuperación e experimentación con variedades autóctonas de alta potencialidade enolóxica ou a intervención paisaxística e protección de determinadas paraxes culturais do viño de alto valor ecolóxico e turístico.

En definitiva, o presente do viño español é xa moi emocionante, pero o futuro traerá máis alegrías, incluso algunhas de zonas inéditas que, grazas ao cambio climático, empezarán a elaborar viños de calidade en altura. Porque o viño español está en alza, é natureza e é cultura.

Maís información sobre o libro nesta ligazón. 

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Solicitamos o seu permiso para obter datos estadísticos da súa navegación nesta esta web, en cumprimiento do Real Decreto-ley 13/2012. Si continúa navegando consideramos que acepta o uso das cookies. OK | Máis información