Galego
A estabilidade aeróbica dun ensilado é un termo empregado para definir o tempo que o ensilado permanece sen deteriorarse, despois de expoñelo ao aire. Ao abrir o silo para alimentar ás vacas, a fronte queda exposta ao aire, o que fai que certos microorganismos aerobios que permanecían en estado latente (levaduras, acetobacterias e mofos) reinicien a súa actividade dando lugar ao proceso denominado deterioro aeróbico e que detectamos polo quecemento do ensilado. Este proceso pode desenvolverse máis cedo, na fronte do silo, ou máis tarde, no carro ou no comedeiro.
A determinación da estabilidade aérobica máis empregada é simple, realizase de maneira indirecta a medida da actividade dos microorganismos responsables do deterioro aeróbico. Determinase a evolución no tempo da temperatura do ensilado despois da apertura do silo. O método máis apropiado é medila nun laboratorio, no interior dunha cámara isoterma a 20-25ºC, sobre unha mostra de ensilado ben aireado.
Neste caso, a estabilidade aeróbica defínese como o tempo que un ensilado tarda en superar en 2ºC a temperatura ambiente. Por outra banda, o grao de deterioro determínase mediante distintas variables, como a temperatura máxima acadada ou a integral térmica durante un período determinado de tempo (6 a 12 días, segundo os autores).
O ensilado de millo é proclive ao crecemento dos lévedos
A exposición ao aire do ensilado dispara unha serie de reaccións en cadea que poden rematar estragando completamente a forraxe. Os ensilados, e en particular os de millo, son un medio rico en nutrientes (un ensilado de millo pode ter arredor dun 30% de amidón e un 1,5 % de azucres residuais), o que o fai moi proclive ao crecemento microbiano. Non obstante, a súa acidez (pH<4) permite inhibir o crecemento da maioría dos microorganismos aerobios, agás o dos lévedos. Trátase de fungos unicelulares e microscópicos cuxa presenza se manifesta polo incremento de temperatura do ensilado.
Os lévedos implicados no deterioro aeróbico pódense clasificar en dous grandes grupos: as que degradan azucres que ocasionan unha diminución do valor nutritivo do silo e as que degradan ácido que provocan un incremento do pH ata niveis que fan posible o crecemento de bacterias oportunista e mofos (como Aspergillus, Fusarium e Penicillium).
Os mofos son os que aparecen na masa de forraxe en forma de micelio de colores diversas e en condicións de estrés poden chegar a producir micotoxinas. As micotoxinas son produtos finais do metabolismo secundario dun reducido número de especies de fungos filamentosos, fundamentalmente mofos dos xéneros Aspergillus, Fusarium, Penicillium, Alternaria e Claviceps.
“A presenza de mofos non significa necesariamente que haxa micotoxinas”
Quere isto dicir, que os mofos non necesitan producir micotoxinas para vivir, o que se traduce en que a presenza de mofos nunha forraxe non implica obrigatoriamente a formación de micotoxinas. Por outra banda, tamén pode haber micotoxinas na forraxe aínda que a presenza do mofo non sexa evidente. As micotoxinas pódense producir no campo (antes de colleitar o millo) ou no silo (durante o proceso de conservación e apertura). En cada caso, o tipo de fungos presentes e o tipo de micotoxinas producidas adoitan ser diferentes. Menos dixestibilidade e enerxía no ensilado O deterioro aeróbico ocasiona unha caída na dixestibilidade e na concentración de enerxía do ensilado. Este proceso tamén pode ser acompañado de fermentacións secundarias levadas a cabo por bacterias (fundamentalmente clostridios) que producen ácido butírico, a partir do ácido láctico e azucres, e tamén degradan as proteínas.
Silo de millo con deterioro aeróbico
Nun traballo realizado no CIAM, analizouse a evolución do contido en enerxía na fronte dun silo de millo exposto ao aire durante 4 días. O ensilado non mostrou signos de quecemento e aínda así a enerxía, expresada en UFL/Kg MS, baixou de 0,86 (día 0) a 0,82 (día 4). Certos produtos finais da fermentación inhiben o crecemento dos fungos (levaduras e mofos) como é o uso en particular dos ácidos acético e propiónico.
En certas circunstancias os ensilados de millo teñen moi baixas concentracións en ácido acético e propiónico e, en consecuencia, son máis susceptibles ao crecemento dos fungos, como é o caso dunha fermentación restrinxida (por exemplo, con alto contido en materia seca MS>40%) ou cando a fermentación está dominada por bacterias lácticas homofermentativas que inducen un alto contido en ácido láctico o cal pode ser metabolizado polas levaduras.
“Un inoculante non corrixe un ensilado mal manexado”
O uso de inoculantes pode ser aconsellable, pero debe terse en conta que o uso dun inoculante non corrixe un ensilado mal manexado. En certas circunstancias, coma en explotacións con silos sobredimensionados, forraxe mal compactada, millo colleitado moi seco (MS>40%), ensilados que van permanecer conservadas moito tempo (>6 meses), son condicións nas que se aconsella o uso de inoculantes.
No marco dun proxecto de colaboración entre o CIAM e o LIGAL levouse a cabo un traballo no que se testou o efecto de distintos inoculantes a base de L. buchneri sobre a estabilidade aeróbica e o valor nutritivo de ensilado de planta enteira de millo realizados en silos de laboratorio. Avaliáronse un total de seis inoculantes, sobre millo colleitado en dúas datas (6 de outubro e 12 de novembro de 2008) e, en cada data, realizouse o ensilado de dous xeitos, o primeiro ensilando e tapando o silo no mesmo día da colleita (condicións óptimas) e o segundo, 24 horas despois da colleita (condicións subóptimas, máis parecidas ao que ocorre nas explotacións).
Os inoculantes ensaiados foron catro a base dunha mestura de L. buchneri e bacterias lácticas homofermentativas (Bon Silage, da casa Schaumann, Lactisil, de Medipharm, P11C33 e P11CFT, de Pioneer) e dous inoculantes só a base de L. buchneri (P11A44, de Pioneer, e Lalsil fresh, de Lallemand).
Recoméndase ensilar e tapar o silo no mesmo día da colleita
Os resultados máis salientables deste traballo foron que as ensilados colleitados na primeira data (37% MS) foron máis estables e sufriron un menor deterioro que as colleitadas un mes despois (42% MS). O retraso no tapado tivo un efecto aínda máis negativo, polo que, estas observacións confirman a importancia da recomendación de colleitar no momento de madurez axeitado e de tapar o silo o antes posible. A estabilidade aeróbica dos ensilados tratados cos diferentes inoculantes determinouse sobre a mostra aireada, en cámara isoterma a 20ºC, o que simula o proceso de deterioro no carro ou no comedeiro.
Que inoculantes son máis efectivos?
Non todos os inoculantes foron igual de efectivos, só os inoculantes Bon silage, P11A44 e P11CFT produciron ensilados significativamente máis estables e acadaron unha temperatura máxima significativamente menor ca do control (sen inoculante). Todos, agás P11C33, acadaron unha temperatura media menor ca do control.
O efecto dos inoculantes sobre a estabilidade e o deterioro aeróbicos é consecuencia da modificación no tipo de fermentación e no contido en ácidos. Todos os inoculantes, agás Lactisil, reduciron o contido en ácido láctico e aumentaron o de acético e propiónico. Cabe salientar que os inoculantes que deron lugar aos ensilados máis estables foron os que produciron, ao mesmo tempo, un menor contido en ácido láctico e maior en acético e propiónico.
“Os inoculantes máis efectivos producen un menor contido en ácido láctico e maior en acético e propiónico”
A efectividade dos inoculantes para modificar o tipo de fermentación e mellorar a estabilidade dos ensilados foi maior na primeira data de colleita (6 de outubro). Nesta data, foron máis efectivos en silos tapados o mesmo día da colleita. Na segunda data, foron máis efectivos nos silos tapados ás 24 horas.
Silo de millo mal manexo: superficie irregular, plástico descuberto, restos de ensilado no chan.
Existen algúns signos que nos poden servir de indicadores do deterioro aeróbico. A temperatura no silo ou no comedeiro pode ser indicador do deterioro. Sen embargo, a temperatura tomada na fronte do silo non é un indicador absolutamente fiable do deterioro aerobico, debido a que o silo retén a calor acumulada durante o día e a libera durante a noite, por iso o vapor que sae da masa de ensilado cando se retira do silo non é necesariamente un síntoma de deterioro aeróbico.
A temperatura do silo debe usarse, preferiblemente, referida á temperatura máxima do día anterior, e como valor complementario da determinación dos recontos de mofos e levaduras.
Os ensilados poden ser enviadas ao LIGAL para analizar os recontos de mofos e levaduras. A mostra debe ser representativa do alimento que se está a ofrecer. Ademáis, as mostras débense manter refrixeradas durante o transporte (non conxeladas) e enviar o máis rápido posible ao laboratorio. Débense tomar estas precaucións para minimizar o crecemento de mofos e levaduras, que poderían falsear o valor da determinación.
As pautas para a interpretación dos resultados de recontos de mofos e levaduras segundo Mahanna e Chase (2003), son as seguintes:
– Lévedos: Valores superiores de 100.000 ufc/g son indicadores dun inminente quecemento do ensilado. As levaduras soen ser os microorganismos iniciadores do deterioro aeróbico.
– Mofos : Valores superiores de 100.000 ufc/g son indicadores dun elevado deterioro aeróbico.
