Galego
Europa necesita rexuvenecer aos seus produtores de alimentos. A día de hoxe apenas un 10% das explotacións agrícolas e gandeiras da UE están xestionadas por mozos menores de 35 anos e case un terzo (32%) son xestionadas por persoas maiores de 65 anos.
Esta realidade fai imprescindible a incorporación nos próximos anos de novos activos ao sector que eviten a súa progresiva desaparición por falta de substitución xeracional e, con iso, o abandono da actividade agraria e o despoboamento das zonas rurais. Por iso, as estratexias da Política Agraria Común ata 2027 poñen en foco na captación de mozos e mozas.
España conta cunha proporción de agricultores e agricultoras mozas que se sitúa dentro das máis baixas de toda a Unión Europea
No caso español, só un 8,5% dos titulares de explotación teñen menos de 39 anos e só o 3,8% son menores de 35 anos (fronte ao 5,1% da media UE-28). Estes datos reflicten o reto do relevo xeracional na agricultura española, incluído o enfoque de xénero xa que, en 2016, só o 19,2% das persoas xefas de explotación mozas en España eran mulleres (fronte ao 23,3% da UE), dous aspectos aos que presta atención preferente a nova Política Agraria Común ata 2027.
“Unha necesidade de primeira orde”
“O relevo xeracional é unha necesidade de primeira orde para toda España”, constata o Ministerio de Agricultura no documento do Plan Estratéxico da PAC 2023-2027 presentado a finais do pasado mes de novembro e que inclúe un anexo específico sobre a estratexia de substitución xeracional para os próximos anos.
No caso español, só un 8,5% dos titulares de explotación teñen menos de 39 anos e só un 3,8% son menores de 35
España conta cunha proporción de agricultores e agricultoras mozos que se sitúa dentro das máis baixas de toda a Unión Europea. No ano 2016 só o 3,8% do total de xefes e xefas de explotación correspondíase co grupo de mozos menores de 35 anos, aínda que a franxa de idade amplíase ata cumprir os 41 anos para o dereito a cobro de axudas de incorporación.
“En agricultura e gandería podemos considerar mozas a persoas que non terían este cualificativo noutros sectores e é necesario explicar que hai vida máis aló das axudas de incorporación, xa que só a metade das persoas que iniciaron unha actividade agraria no último período da PAC en España recibiron apoio á primeira instalación”, afirma Jesús Barreiro-Hurle, economista do Joint Research Centre da Comisión Europea.
Políticas de impulso ao relevo xeracional
O establecemento de políticas para a substitución xeracional agraria a nivel europeo procede da Directiva 81/528/CEE do Consello do 30 de xuño de 1981, que introducía a incorporación de mozos en asociación con outras medidas, como a modernización de explotacións agrarias e a xubilación anticipada de persoas maiores dedicadas ao campo.
Con todo, nos 40 anos transcorridos desde entón a maioría de países estiveron máis preocupados por destinar fondos para a modernización das explotacións que pola substitución no campo e non foi ata o período 2007-2013 (e con máis forza no último PDR 2014-2020) cando se empezaron a habilitar fondos en cantidade importante para incorporación de persoas mozas, aínda que sen fomentar con iso a xubilación anticipada no sector.
O orzamento da UE destinado a axudas á incorporación de persoas mozas duplicouse no período 2014-2020 con respecto ao anterior
No período 2007-2013 destináronse no conxunto da UE un total de 3.230 millóns de euros a políticas de incorporación de persoas mozas á agricultura, mentres que de 2014 a 2020 o orzamento creceu ata os 6.420 millóns de euros.
A nova PAC ata 2027 contempla o relevo xeracional como un dos seus 9 obxectivos primordiais
A concienciación da Comisión Europea, así como dos países membros, foi en aumento neste ámbito, ata o punto de que a nova PAC ata 2027 contempla a substitución xeracional como un dos seus 9 obxectivos específicos e entre as recomendacións dadas por Bruxelas a España para a redacción do seu Plan Estratéxico Nacional atopábase unha relativa a facer o campo atractivo aos mozos, diminuíndo as barreiras de entrada, en concreto o acceso á terra e ao financiamento.
Principais obstáculos para o acceso ao sector
A baixa rendibilidade das explotacións e as dificultades para conseguir terra son dous dos principais motivos que obstaculizan a substitución xeracional agraria, sumado á imaxe negativa que do sector ten unha parte da sociedade, unha percepción que mesmo se dá entre os propios produtores. De feito, nas consultas previas realizadas para a confección da nova PAC o 12% dos agricultores enquisados tiñan unha imaxe negativa da súa propia actividade.
A baixa rendibilidade e as dificultades para conseguir terras son dous dos principais obstáculos para iniciarse na actividade
Un total de 26.211 novos agricultores mozos déronse de alta en España no último período da PAC con axudas á súa incorporación. Na maioría dos casos trátase de persoas con algún vínculo familiar no sector, dado que as dificultades para acceder desde fóra, por parte de persoas totalmente alleas ao campo, increméntanse.
Novos activos agrarios sen vinculación previa
A herdanza da explotación dun familiar é a principal vía de acceso ao sector para os mozos que se incorporan. O relevo de tradición familiar é aínda o predominante e o que tivo lugar nos últimos anos, pero xorde un novo perfil de persoa incorporada sen vinculación previa co campo, aínda que o grao de intensidade na incorporación destes novos activos varía en función dos territorios.
En Cataluña, no período 2007-2013 tres de cada dez novos incorporados non tiña vinculación previa co sector
“Os agricultores que están a entrar actualmente á actividade agraria fano fundamentalmente a través de herdanza da explotación, case non temos persoas que entren á actividade agraria alleas ao sector, é dicir, sen que herdasen a explotación dos seus pais ou mercaran a súa parte aos seus irmáns e irmás”, incide Jesús Barreiro, que pon o foco na importancia de ser “innovadores” na forma de atraer aos mozos ao campo .
Necesidades máis aló das axudas: formación e acompañamento
Previo á fase de incorporación hai dous momentos, o de exploración do sector e o de toma de decisión de incorporarse, ao que se lle están prestando pouca atención por parte dos plans públicos de fomento da substitución xeracional, centrados fundamentalmente na concesión de axudas.
“Nesta fase de procura de información e achegamento ao sector están a dedicarse moi poucos esforzos e recursos, e moi pouca innovación e creatividade, e é onde creo que necesitamos poñer o foco nestes momentos”, afirma Neus Monllor, coordinadora da Rede de Espazos Test Agrarios en Cataluña, unha iniciativa incipiente para a mentorización e o acompañamento a novos agricultores que se incorporan, seguindo o exemplo do sistema posto en marcha en Francia hai unha década para facilitar a atracción de mozas e a substitución no campo.
O sector agrario segue sendo minusvalorado, mesmo por parte dos propios produtores, o que contribúe a que non sexa atractivo para os mozos
Neste proceso de formación e mentorización, ferramentas como o voluntariado agrario, a realización de prácticas en explotacións existentes, a figura do agricultor titor (posta en marcha xa nas Illas Baleares) ou o Banco de Explotacións (instaurado en Asturias e en proceso en Galicia) poderían presentarse como instrumentos útiles nesa fase de experimentación, contraste e definición do proxecto previa á incorporación como tal.
A perspectiva de xénero
“Os e as novas agricultoras son os que están a encabezar o cambio estrutural do sector agrario español. As persoas mozas invisten máis nas súas empresas e contan cunha mellor formación. Ademais, esas explotacións xestionadas por mozos son máis rendibles e xeran máis traballo en comparación cunha explotación media do seu sector, e por iso necesitan apoio para seguir traballando nesta senda”, xustifica o Ministerio.
Con todo, se se ten en conta a perspectiva de xénero, as explotacións de mulleres son máis pequenas, de menor dimensión económica e menos rendibles. Ademais, a medida que aumenta a dimensión económica da explotación, a presenza de mulleres diminúe. Este feito vese aínda máis acentuado se as mulleres son novas.
En Galicia no ano 2016 os homes menores de 40 anos representaban ao redor dun 8% do total de titulares homes mentres que as mulleres novas só supoñían o 4,5%. As diferenzas acúsanse especialmente no tramo de 25 a 35 anos, no que só o 28% das persoas mozas titulares son mulleres.
En Galicia, a porcentaxe de mulleres novas titulares de explotación representa a metade ca dos homes
Para corrixir esta fenda, as intervencións programadas dentro do Obxectivo Específico 7 da nova PAC (OE7: Atraer aos novos agricultores e facilitar o desenvolvemento empresarial nas zonas rurais) perseguen, ademais de promover a substitución xeracional, facilitar o acceso ao crédito e rebaixar a fiscalidade dos mozos, mellorar as condicións para a incorporación e permanencia na actividade agraria das mulleres rurais.
21.000 axudas de incorporación no último período PAC en España
Para afrontar dunha maneira ambiciosa o reto da substitución xeracional, é necesario dispoñer dun orzamento adecuado. “Os pagos da PAC revisten especial importancia para os novos agricultores e agricultoras, xa que poden contribuír a reducir os obstáculos de entrada no sector, en particular para os novos e as novas entrantes sen terra ou para explotacións familiares herdadas, ou con calquera historial crediticio”, insiste o Ministerio.
Cando se expresa en termos de financiamento total do Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (FEADER), España presenta unha das maiores concentracións de fondos (8,5%) para a instalación de 21.000 novos agricultores e agricultoras no período 2014-2020.
A metade dos novos agricultores incorporados en España no período 2014-2020 fixérono sen ningún tipo de apoio público
Con todo, segundo datos do Fondo Español de Garantía Agraria ( FEGA) para o exercicio 2020, do total de mozos instalados en España, un 48,1% fíxoo con algún tipo de apoio público e un 51,9% sen ningún tipo de apoio específico, unhas porcentaxes que se repiten no cunjunto do último período PAC 2014-2020.
Inst=Instalación de jóvenes agricultores y agricultoras (Pilar II); RN=Reserva Nacional; PCJ=Pago Complementario a Jóvenes agricultores y agricultoras (Pilar I).
724 millóns de euros para políticas de relevo xeracional ata 2027
Coa intención de que os distintos países dispoñan dunha dotación financeira suficiente coa que potenciar a substitución xeracional, o Regulamento Europeo para a redacción dos Plans Estratéxicos Nacionais da PAC establece uns importes mínimos que os Estados membros deben cumprir, pero que poden aumentar se o consideran necesario.
En relación a estas asignacións financeiras mínimas e máximas que deben respectarse, España ten que destinar ao OE7 (Atraer e apoiar aos mozos agricultores e agricultoras e a outros novos agricultores e agricultoras e facilitar o desenvolvemento empresarial sostible nas zonas rurais), polo menos, un total de 724.249.263€, a prezos correntes, para o período comprendido entre 2023 e 2027 e anos seguintes.
Este importe destinarase a un ou ambos dos seguintes tipos de intervencións:
– Axuda complementaria á renda para agricultores e agricultoras mozos.
– Establecemento de agricultores e agricultoras mozos.
Este orzamento mínimo a destinar para o OE7 correspóndese co 3% da dotación anual para pagos directos. En España ao pago complementario a novos agricultores e agricultoras vaise destinar un 2% da asignación dos pagos directos e o 1% restante vaise alcanzar a través dos fondos FEADER para novas incorporacións.
2.139 mozos e mozas incorporáronse á actividade agraria en Galicia nos últimos 5 anos
Dentro de España, as comunidades da cornixa cantábrica sofren os maiores índices de envellecemento do sector agrogandeiro. En Galicia, menos do 50% das explotacións agrarias tiñan no 2016 un titular menor de 60 anos e soamente un 18% (unhas 13.000) tíñano menor de 50 anos, mentres os titulares maiores de 65 representaban un 35,4% (fronte ao 31,3% a nivel español).
Pola contra, as persoas consideradas novas pola normativa comunitaria (menores de 40 anos) só eran titulares no 2016 do 5,7% das explotacións galegas (pouco máis de 4.000), segundo os datos de Eurostat, o que sitúa a esta comunidade á cola da UE en presenza de mozas á fronte de explotacións.
Galicia sitúase aínda á cola da UE en mozos titulares de explotación
Esta baixa porcentaxe de mozas e mozos no sector agrogandeiro, unha problemática compartida co resto de comunidades da cornixa cantábrica, tratou de corrixirse nos últimos anos mediante axudas á incorporación.
No últimos vinte anos aprobáronse en Galicia máis de 9.000 expedientes de incorporación de persoas mozas, cun importe total de axudas por valor de máis de 190 millóns de euros. A media por expediente aprobado do período 1999-2018 superou os 20.000 euros, unha media que sobe ata os 35.000 euros a partir de 2016.
No último período PAC os mozos e mozas incorporados en Galicia representan o 12% do conxunto do Estado
Galicia redobrou os esforzos no último período PAC, dedicando nos últimos 5 anos máis de 70 millóns de euros a políticas de rexuvenecemento do sector, uns fondos que beneficiaron a 2.139 mozos e mozas incorporadas, aos que se suman 410 máis nos anos 2014 e 2015. Así, no conxunto do último período 2014-2020, un total de 2.549 persoas mozas incorporáronse á actividade agraria en Galicia, o que representa o 12% dos incorporados no conxunto de España.
O 40% das incorporacións prodúcense na provincia de Lugo
Dos 2.139 mozos e mozas incorporados á actividade agraria en Galicia desde 2016, un total de 878 fixérono na provincia de Lugo, cun importe total en axudas de 30 millóns de euros. O 20% dos casos trátase de explotacións de nova creación.
Por sectores, destaca o vacún, que acapara tres de cada catro incorporacións (368 en explotacións de leite e 262 en ganderías de carne), seguido da avicultura (85 incorporacións) e as granxas de porcino (37 incorporacións). Por xénero, o 60% das persoas incorporadas eran mozos e o 40% mozas.
Dentro dos expedientes dos últimos anos destacan as granxas de nova creación de polos e porcos, nalgúns casos como un xeito de diversificación en explotacións de vacún
As axudas teñen como finalidade garantir a continuidade do tecido agrario, así como incrementar a competitividade das explotacións mediante a súa modernización. Están cofinanciadas polo Fondo Europeo Agrícola de Desenvolvemento Rural (Feader) no marco do PDR de Galicia 2014-2020.
Entre 20.000 e 70.000 euros por beneficiario
Estas axudas están destinadas, desde a súa habilitación no ano 2007, a persoas de entre 18 e 41 anos que queiran incorporarse á actividade agrogandeira. Para acceder ás axudas os beneficiarios deben iniciar as actuacións do plan empresarial que presenten nos nove meses posteriores a que se lles notifique a concesión e completalas nun prazo de 24 meses. O 60% da cantidade recibirana ao iniciar o plan e o 40% ao finalizalo.
Existen catro modalidades de incorporación á actividade agraria: titularidade exclusiva; compartir a titularidade dunha explotación agraria prioritaria, como as situadas nunha zona de montaña; integración como socio nunha cooperativa; e titularidade compartida.
O compromiso de permanencia é de 5 anos e o importe medio da axuda en 2020 foi de 37.000 euros
A contía básica de cada subvención sitúase nos 20.000 euros de mínimo, ampliables ata os 70.000 euros. Á hora de conceder as axudas dáselle prioridade a criterios como os de instalarse a tempo completo; a localización en zonas desfavorecidas de montaña; crear emprego adicional; e crear unha explotación ecolóxica ou mediante un proxecto innovador.
A persoa que se incorpora deberá estar cualificada adecuadamente ou comprometerse a alcanzar unha cualificación mínima de 150 horas de formación nun prazo máximo de 36 meses desde a concesión da axuda. Así mesmo, deberá permanecer na actividade agraria durante un prazo de 5 anos desde a realización do pago final da axuda.
A Lagoa Serabel SC, un rabaño frisón e outro jersey nunhas novas instalacións
