“Co cambio climático e a velutina é imprescindible darlles alimentación suplementaria ás abellas”

“Eu vivín a carón de abellas desde pequeno”, conta Manuel Fernández Sande, un apicultor de Laxosa, no Corgo, que ten hoxe 850 colmeas repartidas por varios concellos da contorna. Ademais é secretario de APLA, a Asociación Provincial Lucense de Apicultores, e vogal da IXP Mel de Galicia.

A paixón polas abellas veulle do seu avó Constantino, que tiña un colmear para autoconsumo ao lado da casa, e para Manuel “poder adicarte profesionalmente a algo que che gusta é moi importante na vida”, valora.

“Levo desde o ano 2000 con colmeas e desde entón fun medrando pouco a pouco até que chegou un momento no que tiña que tomar unha decisión porque non daba atendido, así que era ou dedicarme a unha cousa ou á outra”, di.

Neste momento teño unhas 600 colmeas en produción e o resto son núcleos do ano

Por iso, no ano 2015, despois de pasar por varios traballos, decidiu apostar o seu futuro ás abellas. “Facendo as cousas ben e con moito esforzo pódese vivir da apicultura. É un mundo fascinante no que estás en contacto coa natureza”, destaca.

Adaptar o número de colmeas á floración dispoñible

Manuel ten neste momento 14 colmeares distribuídos en distintos emprazamentos. “Busquei novos lugares con alto valor polínico en varias zonas da provincia de Lugo, nos concellos de Friol, Muras, O Corgo, Castroverde e Baralla. Estas diferentes ubicacións, con diferentes floras, permítenme dispor de varios tipos mel cun sabor, textura, aroma e cor diferente”, explica.

Busquei novos emprazamentos con alto valor polínico en varias zonas da provincia de Lugo

O número de colmeas en cada un destes apiarios varía, en función da floración dispoñible que haxa na zona, entre as 20 e as 80. “A elección do sitio e do número de colmeas debería ir sempre en función da floración”, defende.

O manexo tamén varía tendo en conta a ubicación e a floración predominante. “Nuns lugares as abellas espertan antes da invernía e noutros sitios a tempada venche máis tarde, a pradeira ou a uz veñen antes, mentres que a silva e o castiñeiro chegan despois”, explica.

A primavera, a época de máis traballo

Desde febreiro até que acaba de retirar o mel en setembro, Manuel está entre abellas case todas as horas do día con luz e case todos os días da semana. É a época máis dura de traballo, recoñece.

Manuel non traballa con fume, por axilidade e para estresar o menos posible ás abellas

A campaña comeza á saída do inverno coa primeira revisión do ano e coa colocación do tratamento contra a varroa. “Para min hoxe en día é imprescindible facer dous tratamentos. Máis aló da posible mortandade, nótase moito na produción, xa que polo efecto da velutina o tratamento de outono reduce moito a súa eficacia, porque funciona por contacto e ao estar as colmeas están moito máis paradas por estar bloqueadas a efectividade do tratamento non é a mesma”, explica.

Despois, daquelas colmeas que están máis avanzadas, fai núcleos para repoñer baixas, tratando deste xeito de reducir a enxamía. Cando chegan as floracións máis importantes Manuel coloca as medias alzas das que extraerá o mel a finais do verán, pero para iso as colmeas deben estar preparadas, coa poboación necesaria, para enchelas de mel.  

Os efectos do cambio climático

Por iso, para decidir o manexo a realizar recomenda mirar a floración que hai en 3 km arredor do colmear e estar moi pendente do tempo e dos cambios na climatoloxía. “Agora hai uns cambios moi bruscos e de repente poden vir semanas de moi mal tempo e baixadas importantes das temperaturas nas que é necesario alimentar porque se che colle a colmea con moita cría e vén unha semana moi mala sufre moito”, di.

Esta alimentación complementaria é unha das claves hoxe en día da apicultura, considera, pero tamén supón un importante gasto económico. “Eu gasto tres palés de alimento sólido ao ano e dous contedores de alimento líquido”, detalla.

Ter abellas é como ter vacas; para que produzan hai que gastar nelas

Alimenta antes de poñer a alza, na cámara de cría, con xarabe de glucosa, simulando deste xeito a entrada de néctar na colmea para estimular a posta da raíña en primavera, algo que repite tamén no outono, despois de sacar o mel e tralo bloqueo provocado pola velutina, para que a colonia gañe poboación de cara a enfrontar con garantías a invernía.

Despois, durante todo o inverno e nas semanas climatoloxicamente adversas da primavera, ponlles alimento sólido de mantemento. “Para manter a poboación é imprescindible alimentar, porque as abellas teñen que comer. Para que che produzan, hai que gastar nelas, igual que nas vacas”, compara.

A velutina, un grave problema que obriga a adiantar o manexo

Pero o traballo do apicultor a día de hoxe en boa parte de Galicia non consiste unicamente en adaptarse á floración senón tamén á velutina. “Hai que adiantar todo o manexo e a retirada do mel para minimizar a presión da velutina”, recomenda.

A partir de finais de agosto, en función da carga que haxa no colmear, Manuel opta por reducir a entrada da piquera para que o ataque sexa menos letal.  “As velutinas cébanse se unha colmea está débil e derivan tamén cara as que están pegadas a ela”, asegura. Por eso, di, é necesario manter as colmeas fortes e o máis equilibradas posible para deste xeito repartir o dano.

Até agora tiña unha mortandade por debaixo do 10%, pero o ano pasado nalgún apiario morréronme o 80% das colmeas

“Eu até agora tiña moi pouca mortandade, por debaixo do 10%, pero o ano pasado tiven máis, con apiarios moi afectados. Nalgúns chegáronme a morrer o 80% das colmeas, pero non todas as zonas foron iguais. Facendo o mesmo manexo en zonas moi próximas a mortandade foi moi distinta”, indica.

Esta importante afectación debeuse a varios factores, entre outros, á combinación entre velutina e varroa. “A velutina afoga e a varroa mata, porque os tratamentos funcionan por contacto e se non hai actividade na colmea a súa efectividade é moito menor”, asegura.

A gran explosión da velutina tivo lugar o ano pasado; foi o punto de inflexión

Manuel notou un cambio exponencial na incidencia da velutina sobre as súas colmeas o ano pasado. “Na costa xa levan sufrindo o problema moitos máis anos, pero no centro de Lugo e nas zonas altas a explosión tivo lugar o ano pasado, foi o punto de inflexión. Até o ano pasado había velutina, pero non che facía bloqueo nas colmeas. Colleunos desprevidos total porque non contabamos que ía haber unha explosión tan grande, pero veu un verán excepcional que durou moito tempo e antes houbera unha primavera con auga, así que déronse as condicións ideais”, argumenta.

“A campaña de trampeo da Xunta chegou moi tarde”

Manuel trampeou de maneira intensa esta primavera, ao igual que en anos anteriores, e pídelle maior implicación ás Administracións. “Os apicultores estamos facendo o noso traballo, pero correspóndelle aos demais tamén facer o seu. A Xunta deseñou este ano un plan ambicioso pero chegou moi tarde. A finais de abril aínda non estaban colocadas as trampas, só estaban as que puxemos os apicultores. Para que sexa efectivo hai que facer un trampeo con tempo, que implique a todos os sectores, e ten que ser un trampeo escalonado, que na costa comece antes”, argumenta.

Coma moitos compañeiros seus tamén apicultores, Manuel considera que a inacción das Administracións permitiu o avance desta especie invasora desde que fai 20 anos apareceu en Francia. “En Galicia levamos con ela xa máis de 10 anos sen que até agora se tomase en serio o problema por parte da Xunta”, di.

Por iso, ademais dun plan de contención, propón falar con outros países que levan máis tempo combatendo a velutina para ver que medidas lles foron eficaces. “Penso que sería interesante ter reunións bilaterais con outros países, polo menos para non repetir os mesmos erros que cometeron eles. Sería un paso importante, xunto con dotar de orzamento á investigación”, defende.

Unha PAC que só prima a polinización

A Política Agraria Común recoñece a función de polinización que realizan os apicultores cun pago de 20€ por colmea en convencional e 35€ en ecolóxico (40€ durante o período de conversión). Para poder cobrar esta axuda hai que ter un mínimo de 80 colmeas e dous colmeares, non estando suxeita a que a súa ubicación se localice en zona de montaña, coma no período anterior. “Desde Bruxelas ven a apicultura unicamente como biodiversidade, non como actividade económica, por iso a PAC, no caso do sector apícola, está orientada ao medio ambiente, non á produción”, afirma.

Hoxe en día as axudas da PAC e as do Plan Apícola son indispensables para seguir mantendo unha explotación apícola profesional

“Hoxe en día, pola merma nas colonias que está a causar a velutina, as axudas da PAC, ao igual que as do Plan Apícola, son indispensables para seguir mantendo unha explotación apícola profesional, pero tiña que haber primeiro un orzamento para a vespa asiática”, considera Manuel, porque, di, “se non se dá unha solución ao problema da velutina, vai haber unha merma moi importante de abellas, porque se non é rendible nin viable a actividade cada vez haberá menos xente profesional que se adique a isto e as persoas que as teñen para autoconsumo acabarán abandonando tamén”, asegura.