Galego
Luis Miguel Jiménez, durante a súa intervención nas últimas xornadas organizadas por Africor Lugo e Vaca Pinta
A nova directiva europea sobre antibióticos impide facer un uso profiláctico xeralizado dos medicamentos antimicrobianos e en vacas produtoras de leite onde máis se usaban deste xeito era no secado.
Por iso, nos próximos anos a terapia habitual aplicada en moitas ganderías para seca as vacas vai ter que sufrir modificacións. É un cambio de concepto ao que terán que habituarse os gandeiros e os técnicos que os asesoran.
O papel dos veterinarios será clave á hora de escoller a que animais aplicar un secado convencional e cales son vacas candidatas a un secado sen antibióticos, e o labor dos gandeiros consistirá en aplicar dous protocolos diferentes nun caso e no outro.
Estamos nun proceso de adaptación tanto os gandeiros como os veterinarios
“Estamos nun proceso ao que nos temos que adaptar, tanto eles como nós, pero a nosa experiencia demostra que non existen demasiados problemas á hora de introducir nas granxas esta nova terapia de secado selectivo”, afirmou Luis Miguel Jiménez, da empresa especializada en calidade de leite Servet Talavera, nas últimas xornadas técnicas organizadas por Africor Lugo e Vaca Pinta.
Importancia do período seco para evitar infeccións intramamarias
O risco de infeccións aumenta no período seco, onde se dan case o dobre de procesos infecciosos que na lactación. “É o período onde máis infeccións ocorren, sobre todo na fase de involución activa e na calostroxénese. Estas infeccións no período seco teñen consecuencias despois”, afirma Luís Miguel.
Moitas das mamites clínicas que ocorren na lactación proceden de episodios subclínicos acontecidos no período seco
O 25% das mamites clínicas que aparecen nos tres primeiros meses de lactación teñen orixe en infeccións subclínicas ocorridas no período seco. “Son múltiples os factores que favorecen a aparición destas infeccións: ao cesar o muxido non se produce o efecto arrastre que ten o propio leite e con iso desaparecen as medidas hixiénicas diarias que se aplican na sala dentro da rutina de muxido”, destaca.
Ao cesar o muxido, debido á presión intramamaria, a canle do pezón acúrtase e ensánchase, polo que é máis fácil que calquera bacteria poida acceder
Ao mesmo tempo, prodúcese un aumento da presión intramamaria e teñen lugar unha serie de cambios anatómicos no pezón. “O conduto do pezón acúrtase e dilátase, polo que é máis fácil que calquera bacteria atravese esa barreira que é a canle do pezón. O retraso na formación do tapón de queratina ao principio do secado incrementa o risco de infección e resulta habitual incluso que non se chegue a formar”, explica.
É ademais un momento de gran inmunosupresión, no que a actividade dos neutrófilos se reduce notablemente, sobre todo nas dúas semanas anteriores ao parto, que constitúen o período máis crítico debido aos cambios hormonais da vaca, así como ao estrés e aos cambios nutricionais.
Cambio de paradigma
O método de secado máis frecuente ata o momento na maioría de ganderías consistía no tratamento de todos os cuarteróns para curar infeccións presentes e previr posibles novas infeccións. “Tanto os gandeiros como os veterinarios estabamos moi afeitos a facer este tipo de terapia, que se foi instaurando nas ganderías debido ao aumento de infeccións por Staphylococcus aureus e para curar as mastitis de verán causadas por Truperella pyogenes”, admite Luís Miguel.
Os antibióticos non poden servir para compensar unha falta de hixiene nas explotacións
Pero a normativa europea de uso responsable de antibióticos que entrou en vigor este ano (Regulamento UE 2019/6 sobre medicamentos veterinarios e Regulamento UE 2019/4 de pensos medicamentosos), impide seguir realizando estas prácticas con carácter xeralizado e na totalidade das vacas.
Dentro do PRAN (Plan Nacional fronte á Resistencia aos Antibióticos), o programa de prescrición e uso razoable de antibióticos no sector bovino de leite atópase na fase 2 (2022-2025) de redución de cefalosporinas de 3ª e 4ª xeración, tras superar xa a fase 1 (2019-2021) de redución de quinolonas.
España atópase na posición número 7 a nivel europeo no uso de antibióticos veterinarios
España é o sétimo país europeo que máis antibióticos veterinarios consome, aínda que no caso de quinolonas e cefalosporinas ocupa a posición número 20 e desde 2016 a 2020 España reduciu un 56% as vendas de ABS por parte de laboratorios farmacéuticos, segundo os últimos datos dispoñibles. “O consumo baixou bastante. Pola incerteza que había moitos veterinarios non prescribiron quinolonas e cefalosporinas e as vacas seguiron producindo igual”, asegurou na súa conferencia o responsable do servizo veterinario de Servet Talavera.
Granxas de alto risco
A clave para establecer un protocolo distinto ao seguido ata o momento durante o secado está en diferenciar cada caso, en función do historial da explotación e da propia vaca. Unha gandería sería considerada de alto risco en caso de posuír un reconto de células somáticas en tanque superior a 250.000 nos últimos 2 meses, ter problemas de xermes contaxiosos (Streptococcus agalactiae, Staphylococcus aureus ou Mycoplasma bovis) ou atoparse nun período específico de risco (por exemplo por cambio de sala de muxido a robot).
Vai ser o veterinario o que teña a facultade de establecer se se pode usar ou non antibióticos no secado e en que casos
Nestes casos, coa necesaria prescrición do veterinario responsable da explotación, é posible seguir facendo un secado en saba (TVS convencional e selador interno en todas as vacas), aínda que coa obriga de implantar un programa integral de mellora da calidade do leite que derive finalmente na implantación da terapia selectiva de secado na granxa.
Granxas de baixo risco
Pola contra, as ganderías cun RCS de leite en tanque inferior a 250.000 células e sen presenza de patóxenos contaxiosos deben implantar unha terapia selectiva de secado que utilice ferramentas como o reconto individual, os cultivos e o rexistro de mamites clínicas como elementos fundamentais da selección.
O RCS individual, os cultivos e o historial de mamite clínica son as ferramentas clave na selección das vacas
Para obter o reconto individual de células somáticas de cada vaca poden usarse os datos de Control Leiteiro ou ben realizar test de California. As vacas que non presenten problemas secaríanse unicamente cun selador interno. En caso de presenza dun patóxeno maior nalgunhas vacas, estas serían susceptibles de ser tratadas con antibiótico.
Probas a realizar
A toma de decisións para decidir que tipo de estratexia se segue en cada caso, tanto a nivel de explotación como de vaca individual, baséase na obtención de información. Para iso, realizarase polo menos un cultivo anual a nivel de tanque ou unha PCR para detectar a presenza de xermes contaxiosos. Do mesmo xeito, 15-30 días antes do secado realizarase un cultivo microbiolóxico a vacas afectadas por un reconto celular alto ou por un test de California positivo.
Todas as granxas deben contar cun bo rexistro de mamites clínicas. Agora é obrigatorio
“Ademais, todas as granxas deben contar cun bo rexistro de mastitis clínicas. Ata o de agora un dos cabalos de batalla era que os gandeiros apuntasen os casos que se producían pero agora é obrigatorio, a Administración vaino requirir, e a nivel de toma de decisións en granxa é esencial porque é un criterio fundamental á hora de seleccionar ás vacas”, asegura Luis Miguel.
Selección das vacas
Para este veterinario, “que un gandeiro seleccione as vacas pode traer un grave problema, é fundamental que detrás desta selección estea un técnico”. En Servet Talavera teñen en conta os seguintes criterios para a selección de vacas ás que aplicar antibiótico:
- Vacas con máis de 100.000 cél/ml en polo menos un dos últimos 3 controis antes do secado
- Vacas cun caso de mastitis clínica na última lactación
- Vacas infectadas cun patóxeno maior
Estar en Control Leiteiro facilita dispoñer de datos, aínda que Luis Miguel asegura que “unha explotación que non estea en Control Leiteiro tamén pode aplicar unha terapia selectiva de secado”. Na actualidade, un 43% das explotacións españolas están en Control Leiteiro e posúen un 52% das vacas produtoras de leite de España.
O 43% das explotacións e o 52% das vacas están en control leiteiro en España pero sempre necesitas un técnico que sexa o que che seleccione as vacas
“Se non hai control leiteiro unha ferramenta útil é o test de California, que habería que realizar nos 15 días anteriores ao secado para ver como está a vaca, pero esteas en Control Leiteiro ou non, sempre necesitas un técnico que sexa o que che seleccione as vacas”, aclara.
É fundamental que os gandeiros apunten todos os casos de mamites clínicas
En Servet Talavera traballan do seguinte modo: “os gandeiros mándannos a previsión de secado e nós facémoslles a selección das vacas. As que teñen un baixo reconto celular (menos de 100.000 cél/ml) e non tiveron ningún caso de mastitis clínica van só con selador”, explica.
“Deberíanse secar vacas por debaixo de 21 litros de leite ao día”
“O secado selectivo obriga a variar a forma de realización do secado e a establecer uns protocolos diferentes aos que se viñan facendo. Pero desde que o implantamos hai 12 anos o gandeiro é receptivo e adaptouse perfectamente”, asegura Luis Miguel Jiménez.
Para mellorar a implantación da nova terapia selectiva de secado nas explotacións é importante unha protocolización que permita adaptarse á nova rutina. “Un tema importante, por exemplo, é estandarizar o uso dos seladores internos, porque é unha boa ferramenta para evitar novas infeccións. Tamén é fundamental facer un bo manexo da alimentación cando secamos á vaca. Ata o de agora facíase un secado brusco sen cambiar a ración porque era moi cómodo, pero agora é necesario facer unha redución da alimentación”, defende.
No secado selectivo é fundamental reducir a produción a través do manexo da alimentación
“Os secados graduais non os recomendamos, o que recomendamos é facer un secado brusco con redución da alimentación nos últimos 2 ou 3 días. Para iso hai que ter un lugar para separar a esas vacas e facer esta redución de inxesta. O que recomendamos é darlles a ración de vacas secas e auga. Hai xente que reduce a auga, pero iso non se debe facer”, asegura.
Cos cambios na alimentación a vaca vaise a estresar e vai estar máis intranquila. “Pero iso é ata bo que ocorra, porque axuda a reducir os litros de leite. Deberíanse secar vacas por baixo de 21 litros de leite ao día. Noutros países europeos a produción é máis baixa e non teñen estes problemas á hora de facer o secado”, insiste.
Protocolización do secado selectivo
Ademais do manexo da alimentación, tanto nos días previos ao secado como durante todo o período seco, e do uso de seladores internos, existen outra serie de aspectos fundamentais a ter en conta para o éxito do secado selectivo e que afectan a todo o período seco. Por exemplo, o ambiente debe ser confortable e a vaca debe estar limpa e seca. “En cama fría de compost é importante airear. En caso de ter cubículos, a vaca vai estar moito máis cómoda en area ou carbonato que en colchoneta”, afirma.
Hai que coidar a alimentación durante todo o período seco, a nutrición debe ser adecuada, sobre todo en canto a vitamina E e minerais como o selenio
É necesario tamén evitar o amontoamento no lote de vacas secas. “O estrés por calor tamén é importante nas vacas secas, porque se está tensa vai haber menor produción na lactación, con menor proteína e máis risco de infeccións”, asegura.
Luis Miguel recomenda vacinar contra mastitis colibacilar para reducir a incidencia e gravidade de mamites clínicas causadas por coliformes durante a lactación. Aconsella tamén adoptar medidas de bioseguridade en relación á recría. “As xovencas que paren e entran ao lote de produción pode ser un foco de entrada de infeccións, sobre todo cando veñen do prado”, indica.
Proceso de secado
Á hora de realizar o secado, tralo último muxido, hai que ser meticulosos. “Non son boas as présas. É importante tomarse o seu tempo e desinfectar ben. Despois, na aplicación do selador interno, introducir só a punta da cánula da maneira máis hixiénica posible e non masaxear nunca despois”, recomenda Luis Miguel.
É importante tamén evitar as fugas de leite tralo secado, algo que está directamente relacionado coas infeccións intramamarias. “Estas fugas prodúcense sobre todo nos cuartos traseiros e con máis frecuencia nas vacas con máis produción”, explica.
“Ata o de agora estabamos a suplir a falta de limpeza con antibióticos, secabamos a vacas de gran produción e non pasaba nada, pero agora si que pasa, agora podemos secar unha vaca con 35 litros e aos tres días tela patas para arriba”, alerta.
Indicadores
A partir dun secado aplicado correctamente, o obxectivo fundamental durante o período seco sería curar as infeccións presentes e previr novas infeccións tanto no período seco como na seguinte lactación.
Marcámonos como obxectivo que o 80% das vacas cheguen sas ao secado
Servet Talavera utiliza unha serie de índices de saúde de ubre para facer un seguimento das explotacións. Téñense en conta distintos parámetros, con obxectivos específicos concretos en cada caso:
- Mastitis clínica inferior ao 25% anual e inferior ao 8% no primeiro mes de lactación.
- Incidencia de novas infeccións ao parto inferior ao 15%: vacas que se secaron cun RCS inferior a 200.000 cél/ml e pariron cun RCS superior a 200.000.
- Taxa de cronicidade no secado entre o 20 e o 30%: vacas que se secaron cun RCS superior a 200.000 cél/ml e pariron cun RCS superior a 200.000.
- Taxa de curación no secado superior ao 75%: vacas que se secaron cun RCS superior a 200.000 cél/ml e pariron cun RCS inferior a 200.000.
“Un indicador relevante é a porcentaxe de vacas que chegan infectadas ao secado, xa que é un síntoma de como fixemos as cousas durante a lactación”, considera Luís Miguel. O obxectivo sería que a porcentaxe de vacas que chegan infectadas ao secado sexa inferior ao 20%.
